Duy trì Lễ cúng “Thánh lễ máu” của người M’Nông Gar

Những già làng, thầy cúng lấy huyết (máu) của con vật hiến tế, bôi vào các vật dụng lao động và cổ các thành viên trong buôn, hòa máu với rượu chuyền tay nhau nhấp môi, bôi lên trán voi, bôi lên áo quan người chết, bôi lên các ché rượu cúng Yang và cả bôi lên những cột tượng nhà mồ mà người sống làm dựng lên, để người chết có người bầu bạn và hầu hạ ở thế giới bên kia.

Nhiều dịp được về buôn làng người M’Nông ở huyện Lắk, Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk) tôi có vài lần được chứng kiến người dân nơi đây làm lễ bôi máu vào lúa, vật dụng sinh hoạt để khép lại một mùa vụ bội thu.

Lễ cúng “Thánh lễ máu” của người M’Nông Gar (xã Đắk Phơi, huyện Lắk tỉnh Đắk Lắk), các lễ vật được chuẩn bị đầy đủ. Giọng thầy cúng rầm rì trước cây nêu. Sau đó thầy cắt tiết gà (hoặc con vật hiến tế), lấy huyết pha với bột gạo bôi lên tất cả các vật dụng trong gia đình như: dao, rựa, cuốc, cửa nhà, cầu thang… Đồng thời, thầy bôi lên cổ của các thành viên nhằm ý để cầu xin thần linh giữ sức khỏe cho mọi người, gia đình được ấm êm, tránh rủi ro. Tiếp đến, thầy cúng lấy một ít huyết hòa vào rượu rồi chuyền tay mọi người nhấp môi.

Trước đó tại một buôn làng của huyện Buôn Đôn tỉnh Đắk Lắk, có vụ loạn luân. Người M’Nông làm lễ bôi máu, giẫm máu để tẩy sự ô uế cho gia đình, buôn làng. Bởi theo quan niệm của họ nếu không bôi máu để tẩy sự ô uế đó sẽ khiến các thần linh nổi giận, quở phạt bằng việc gây ra dịch bệnh, chết chóc cho người và gia súc.

Nói về lễ hiến sinh gắn với tục bôi máu của người M’Nông, các già làng cho biết vẫn còn rất nhiều. Không chỉ bôi máu cho người mà còn tục bôi máu cho voi trong nghi lễ cúng sức khỏe cho loài vật này. Đối với người M’Nông, voi là bạn thân thiết của con người. Hằng năm, họ sẽ tổ chức cúng sức khỏe cho voi và chủ voi. Theo sự điều khiển của các nài voi, những chú voi quỳ gối, thầy cúng vận sắc phục truyền thống dùng máu con vật hiến sinh bôi lên chóp đầu voi. Đây là một nét văn hóa đặc sắc, và là một sinh hoạt văn hóa mang nhiều ý nghĩa tâm linh đối với đồng bào Tây Nguyên.

Già Y Vé Nhơm, xã Đắk Liêng, huyện Lắk, trước đây đồng bào còn có nghi lễ bôi máu vào chân khách đến chơi nhà hay thăm buôn làng để xua đuổi tà ma, mọi người hòa thuận và không bị bệnh tật. Các lễ vật là ché rượu nhỏ và một con gà. Chủ lễ dùng lưỡi dao rạch mỏ con vật rồi lần lượt bôi máu gà từ người lớn tuổi đến nhỏ tuổi.

Với già làng Y Krai Cil (xã Đắk Phơi, huyện Lắk), các dân tộc bản địa Tây Nguyên đều có tín ngưỡng vạn vật hữu linh. Trong các lễ cúng, huyết các con vật hiến tế là không thể thiếu. Dân tộc M’Nông có nhiều luật tục và nghi lễ cổ truyền. Tục bôi máu lên đồ vật đến nay vẫn được người M’Nông duy trì nhưng không nặng nề như xưa.

Những hình ảnh ấy phảng phất những dấu ấn của một thuở hồng hoang, là điểm nhấn đầy bí ẩn, lạ kỳ chỉ có thể bắt gặp ở những miền sơn cước mà thôi.

Việc bôi máu như thế được ông Georges Condominas – một nhà dân tộc học người Pháp từng sống với người M’nông Gar ở huyện Lắk mô tả khá chi tiết trong tài liệu nghiên cứu của mình hơn 50 năm trước. Ghi chép ấy đã giúp tôi hình dung rõ hơn về “thánh lễ” trừ tà độc đáo này: “Mọi người khách đều chen nhau ra cửa để chìa chân cho người làm chứng kiêm kẻ sắp đặt buổi lễ. Người ta chú ý không bỏ quên các em bé: các bà mẹ đều cởi nhẹ tấm chăn của mình, cho con tụt xuống bên hông và hơi cúi xuống để có thể bôi máu vào chân đứa bé sơ sinh. Khi tất cả mọi người, già trẻ, đàn ông, đàn bà đều được bôi máu thì Bbôong (người hành lễ) đưa gà cho một người khách trẻ đem nướng chia từng miếng cho khách”.