Rơ Châm H’Mút: Người lưu giữ giá trị truyền thống cho đồng bào Jrai

Người con ưu tú của đồng bào Jrai

Nghệ nhân Rơ Châm H’Mút sinh ra và lớn lên tại làng MRong Yố (xã Laka). Tiếng cồng chiêng đã đi sâu vào tiềm thức của ông nói riêng và người đồng bào Tây Nguyên nói chung. Trong đời sống sinh hoạt hằng ngày như đám ma, sinh con, mừng lúa mới, bỏ mã (Pơ Thi)… thì tiếng cồng chiêng lại hòa nhịp cho điệu xoang nhúng nhảy.

Nghệ nhân Rơ Châm H’Mút với một vẻ bề ngoài giản dị, đặc biệt dù ở nhà hay đi nương đi rẫy, ông H’Mút vẫn luôn mang bộ quần áo truyền thống của người dân tộc thiểu số Jrai. Trong ngôi nhà sàn của ông là một không gian sinh hoạt đậm nét đăc trưng người Jrai, với những loại nhạc cụ dân tộc: cồng, chiêng, đàn t’rưng, trưng bày nhiều bộ trang phục người Jrai từ xa xưa…Tất cả đều được ông và gia đình lưu giữ và trưng bày một nơi trân trọng ở chính diện ngôi nhà.

Chia sẻ với chúng tôi về cuộc đời gắn với tiếng chiêng, ông H’Mút nhớ lại: Cha ông cũng là một nghệ nhân cồng chiêng có tiếng trong làng. Từ khi lên 5 tuổi ông đã theo cha đi biểu diễn công chiêng vào các dịp lễ mừng lúa mới, hay cưới, đám ma, bỏ mả… Tối về người cha thường đem chiêng ra lau chùi, ông H’Mút ngồi bên được người cha để về những tiểu sử, ý nghĩa của mỗi loại chiêng. Lớn hơn thì cậu được cha hướng dẫn cho cách chơi các loại chiêng, trống, đàn Tơ-rưng…và các loại nhạc cụ dân tộc khác.

Nghệ nhân Rơ Châm H’Mút tâm sự: “Hồi đó tôi mê cồng chiêng lắm, mỗi lúc rảnh rỗi tôi thường tìm lấy cành cây, gõ vào những đồ vật bằng kim loại khiến cho chúng phát ra âm vừa nhảy điệu xoang như mấy anh chị lớn trong vùng. Những lần đứng trong căn bếp nhỏ, đôi tay cũng vô tình biến chiếc muỗng, chiếc xoong thành cồng, thành chiêng… dường như bất cứ chỗ nào cũng chính là sân khấu cho tiếng cồng tiếng chiêng vang lên". Khi mới 11 tuổi, ông đã xin vào đội chiêng của làng, chưa được 15 tuổi hầu như mọi bài chiêng, bài hát của người Jrai ông đã thuộc làu làu. Thân hình bé con, nhưng ông luôn được tuyển chọn mang cái chiêng Pat, chiêng Pom (bộ chiêng quý, hiếm của người Jrai) để đi biểu diễn khi làng có hội.

Nghệ nhân Rơ Châm H’Mút (người mang trống) người lưu giữ văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên

“Nhưng theo thời gian, giới trẻ càng ngày càng tiếp xúc với các thể loại nhạc hiện đại, xa dời tiếng chiêng. Những ngày lễn trong làng để huy động được đội chiêng khó khăn. Tôi phải đi tìm những người già trong làng để đi đánh cho đủ đội chiêng…” già H’Mút tâm sự. Năm 20 tuổi, nhiều đêm ông trăn trở làm sao truyền được “ngọn lửa” yêu chiêng cho những bạn trẻ cùng trang lứa như mình.

Cùng với bố mình và già làng vác gà heo cùng với các thanh niên trong làng quyết tâm mở lớp dạy đánh cồng chiêng và múa xoang cho trẻ em và đặc biệt là thanh niên trong làng để làng ai cũng biết đánh chiêng, múa xoang hết. Ông tâm sự: “Đánh cồng chiêng là phải đánh sao cho theo đúng điệu nhạc để tránh lạc lõng với các thành viên khác trong đội. Học cồng chiêng không khó nhưng cái khó là mình phải có tình yêu với nó, người ta đánh là phải gửi tâm hồn mình vào trong từng nhịp chiêng, khi ấy tiếng chiêng mới hay được…”.

Suốt cả đời dành cho sự nghiệp duy trì tiếng chiêng trong người đồng bào Jrai, ông thở dài, có chút âu tư khi nghĩ về tiếng cồng, tiếng chiêng khi xã hội đang hiện đại hóa, các thể loại âm nhạc của thế giới đang tràn vào thì tiếng cồng chiêng sẽ đi đâu về đâu… văn hóa ngàn đời mà ông cha ta ngàn đời không biết có bị mai một theo thời gian không.

Làm vang vọng mãi tiếng Chiêng giữa núi rừng

Để văn hóa cồng chiêng của người Jrai có thể phát triển ra toàn đất nước và vươn tầm ra thế giới, già H’Mút đã tham gia biểu diễn cồng chiêng ở nhiều sự kiện lớn: Lễ hội văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên và các chương trình nghệ thuật ở các thành phố lớn như  TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội… Ngoài ra ông còn tham gia các đoàn nghệ thuật đi lưu diễn ở các nước láng giềng như Cam-pu-chia, Lào…

Để văn hóa cồng chiêng mãi sống trong mỗi người con Jrai ông đã nhận lời tham gia giảng dạy cho các học sinh trường THCS Laka và THCS Ia Mơnông (huyện Chư Păh) và các trường nội trú của các huyện trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Năm 2013, ông đã tham gia giảng dạy cho sinh viên của Học viện Âm nhạc Hà Nội trong vòng 10 ngày. Được nhìn các học sinh, sinh viên đeo trên mình bộ chiêng và hòa nhịp vào điệu xoang là niềm động viên rất lớn của ông, để ông không ngừng cố gắng “gieo” thêm tình yêu cồng chiêng trên khắp đất nước

Song song với đó, ông đã dành giùm được nhiều bộ chiêng quý cho làng, giờ đây trên địa bàn xã Ia Ka cũng đã hơn nữa thanh niên đều biết đánh chiêng. Nhiều nhà trong xã có đến 3 4 bộ chiêng quý để mỗi khi làng có hội lại đưa ra. Trong làng còn giữ 2 bộ chiêng Lào cổ trị giá đến vài chục con bò, có từ thời ông bà xưa để lại chẳng ai có thể nhớ cụ thể nó xuất hiện từ bao giờ.

 Nghệ nhân H’Mút cho biết thêm, thời xưa, chỉ có con trai mới được tham gia vào đánh  và đụng vào cồng đánh chiêng. Nhưng càng ngày càng mai mọt dần nên ngày nay đã khuyết khích phụ nữ cũng được tham gia vào đánh cồng chiêng. Điển hình như phụ nữ làng MRong Yố 2, đã có đội chiêng 10 người và trong đó cũng 5 nữ. Trong làng hiện đã thành lập được 4 đội: Đội lớn tuổi, đội thanh niên, đội thiếu niên và đội nữ để truyền dạy nối tiếp cho những thế hệ sau.

Nghệ nhân Rơ Châm H’Mút mở ra nhiều lớp nhằm hướng dẫn cho lớp trẻ biết đánh cồng chiêng tranh mai mọt

Chia sẻ với chúng tôi, ông Ksor Sum, Chủ tịch xã Laka cho biết: “Theo thời gian, văn hóa cồng chiêng cũng đang mai mọi dần. Các nghệ nhân đánh cồng chiêng “lão luyện” cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nhờ có những người như nghệ nhân Rơ Châm H’Mút nên các thanh niên đã nhận thức được tầm quan trọng của cồng chiêng, đó không đơn giản chỉ là loại nhạc cụ, mà đó còn là văn hóa truyền thông của cha ông…”.