Hội nhập TPP: “Bẫy” năng suất lao động thấp bủa vây DN dệt may

70% nguyên liệu phụ thuộc Trung Quốc 

Theo dự báo mới được Ngân hàng Thế giới công bố, sau khi TPP đi vào thực tế, sản lượng XK dệt may của Việt Nam có thể tăng trưởng ở mức 41%, tương ứng với giá trị XK tăng thêm 11,5 tỷ USD đến năm 2020. Với đa số các dòng thuế quan được hạ xuống 0% là cơ hội không thể tốt hơn để XK dệt may gia tăng, đặc biệt là những thị trường quan trọng như Mỹ. Bên cạnh đó, nguồn đầu tư nước ngoài trong ngành dệt may cũng đã sẵn sàng đổ vào Việt Nam để được hưởng những lợi ích này.

Theo ông Trương Văn Cẩm, Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam: Hiệp định TPP sẽ có một số tác động lớn. Ngoài kim ngạch XK vào TPP trong những năm tới có thể tăng 15 - 20%/năm, thì TPP giúp tạo việc làm, giải quyết vấn đề lao động, nhất là lao động nông thôn. Do lao động dệt may không đòi hỏi nhiều lao động lành nghề, kỹ năng cao như một số ngành khác.

Tuy nhiên, khó khăn hiện nay của ngành dệt may chính là phần nguyên phụ liệu. Đến 70% nguyên phụ liệu của ngành là hàng nhập khẩu, trong đó đa phần nhập khẩu từ những nước chưa ký kết TPP như Trung Quốc. Đây sẽ là rào cản khiến ngành dệt may gặp nhiều khó khăn bởi theo quy định về nguồn gốc xuất xứ của TPP, muốn được hưởng ưu đãi thuế quan thì tất cả các nguyên liệu, bắt đầu từ sợi trở đi, phải được sản xuất tại các nước tham gia TPP.

Chia sẻ khó khăn trên, ông Vương Đức Anh, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), nói: "Chúng tôi rất chia sẻ khó khăn này với DN dệt may. Nhưng chúng ta cần chuẩn bị trong hai năm tới, để khi TPP được thực thi sẽ không gặp phải vướng mắc. TPP cũng sẽ khiến Chính phủ phải thay đổi cách điều hành quản lý để tạo điều kiện tốt nhất cho DN phát triển bền vững".

Quan tâm yếu tố lao động giá rẻ

Theo ông Erwin Schweisshelm, Giám đốc đại diện Viện FES tại Việt Nam, dệt may là một ngành công nghiệp nhẹ di chuyển với tốc độ rất nhanh về nơi có lao động giá rẻ. Cụ thể, ngành công nghiệp dệt may bắt đầu xuất hiện ở Tây Âu, rồi lan sang Đông Âu, rồi lại chuyển sang Trung Quốc. Do đó, ông Schweisshelm lưu ý cần phải quan tâm yếu tố lao động giá rẻ trong việc xây dựng chính sách khi thu hút vốn đầu tư từ nước ngoài.

Để tránh rơi vào bẫy năng suất lao động thấp, Nhà nước cần có chính sách giúp các DN dệt may trong nước đầu tư công nghệ, nâng cao năng suất lao động.

Theo các chuyên gia trong ngành dệt may, các quốc gia đang phát triển rất dễ rơi vào cái bẫy năng suất lao động thấp và kẹt ở đó, nếu các quốc gia này không có những chiến lược, chính sách đúng đắn.

Ông Gatot Arya Putra, chuyên gia Phân tích chiến lược và Nghiên cứu Indonesia, chia sẻ: “Indonesia là một quốc gia như vậy. Với Indonesia, dệt may là một ngành quan trọng nhưng chúng tôi đã không có chiến lược đúng đắn và bị rơi vào bẫy năng suất lao động thấp".

 Cái bẫy ở đây được ông Putra lý giải do các nước đang phát triển cứ mãi cạnh tranh nhau vì những giá trị rất thấp trong chuỗi giá trị ngành dệt may. Theo đó, giá trị thấp thì trả lương cho nhân viên thấp; mà lương thấp thì chỉ đủ cho chi phí sinh hoạt, còn đâu để đầu tư cho phát triển nghề nghiệp. Thêm nữa, công nghệ ngành dệt may Indonesia đã rất lạc hậu dẫn đến năng suất thấp nhưng chính phủ lại không có chính sách hỗ trợ để doanh nghiệp nâng cấp công nghệ sản xuất.

Ông Putra khuyến nghị: “Hàn Quốc và Đài Loan cũng từng đi con đường dệt may và đối mặt với bẫy năng suất lao động thấp, nhưng họ đã vượt qua nhờ những chính sách hỗ trợ hợp lý của Nhà nước để chuyển sang những ngành công nghiệp khác có giá trị cao hơn. Nếu Việt Nam muốn đi theo con đường của Hàn Quốc thì rất cần Chính phủ phải biết làm gì ngay từ hôm nay. Để thoát khỏi cái bẫy này, rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước về mặt chính sách công nghiệp và hỗ trợ về tài chính để giúp DN nâng cao năng suất lao động trong ngành này”.

Theo ông Lê Tiến Trường, Tổng Giám đốc Tập đoàn Dệt may Việt Nam, bài toán của dệt may Việt Nam hiện nằm ở chi phí quản trị công và vấn đề hợp tác giữa các DN dệt may trong nước.  Theo ông Trường, nếu “DN cố gắng đầu tư công nghệ tiên tiến nhất, thì nâng cao được năng suất lao động và giảm chi phí sản xuất. Nhưng nếu chi phí quản trị công ngày càng tăng thì tổng chi phí của DN khó có thể giảm được”. Do đó, để tận dụng được lợi thế mà TPP mang lại,  các DN dệt may Việt Nam cần chủ động chuẩn bị kỹ hơn về nguồn nhân lực, tìm hiểu những quy định, tiêu chuẩn bắt buộc tuân thủ, tăng cường liên kết giữa các DN liên quan và dự phòng những vấn đề nảy sinh, không nên trông chờ vào việc sẽ có phép màu tăng trưởng xảy ra, mà không phải trả giá.