Chuyện về hang Co Phương

Hang Co Phương - Nơi nhiều nữ TNXP và dân quân hỏa tuyến đã anh dũng hy sinh 

Hy sinh anh dũng

Chúng tôi về với bản Sại thuộc xã Phú Lệ (huyện Quan Hóa) vào những ngày tháng 7 hào hùng. Bản Sại cách TP.Thanh Hóa khoảng hơn 150km. Nơi đây từng bị đánh phá ác liệt trong 2 cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Bản Sại có khu núi đá Pố Há, chiều dài khoảng 60m, rộng khoảng 40m, gồm các phiến đá lớn chồng xếp lên nhau, xung quanh núi là đồi đất. Hang có diện tích khoảng 20m2 , nơi cao nhất của hang khoảng 4m, có 2 cửa đi vào, sâu vào bên trong lòng hang hẹp dần. Theo tài liệu, đầu năm 1950, lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp chuyển sang giai đoạn mới, Bác Hồ kêu gọi toàn dân chuẩn bị đầy đủ mọi điều kiện để chuyển sang tổng phản công. Nhân dân Thanh Hóa hòa cùng đồng bào cả nước chuẩn bị sức người, sức của để phục vụ kháng chiến. Bản Sại, trong đó có hang Co Phương vừa là kho, trạm quân lương, cũng là nơi trú quân của bộ đội, TNXP, dân công hỏa tuyến.

Lương thực, thực phẩm, vũ khí, ngoài việc chuyển bộ bằng xe đạp thồ còn được vận chuyển bằng thuyền ngược sông Mã. Tới khu vực Phú Lệ dòng sông cạn, thuyền bè đi lại khó khăn lại phải chuyển bằng đường bộ. Lúc đó, đường 15A đoạn qua xã Phú Lệ có 2 cây cầu huyết mạch luôn bị máy bay giặc ném bom, bắn phá. Để đảm bảo giao thông, đoạn đường này luôn cần có lực lượng lớn TNXP, dân công hỏa tuyến. Chính nơi đây đã ghi lại dấu ấn và thể hiện ý chí quyết tâm vượt mọi khó khăn, gian khổ, hy sinh quên mình để chi viện cho chiến trường của quân và dân ta, với quyết tâm đánh thắng kẻ thù xâm lược. Sau khi nhận nhiệm vụ được giao, ngày 6/3/1953, huyện Thiệu Hóa đã tổ chức 3 trung đội dân công, mỗi trung đội có 45 người lên Quan Hóa làm đường và cầu Phú Lệ. Từ 17-30/3, đoàn dân công huyện Thiệu Hóa (Thanh Hóa) đan sọt, gánh đá làm đường Vạn Mai (Hòa Bình). Ngày 31/3 đơn vị được điều về làm cầu Phú Lệ.

Bia khắc tên 11 nữ dân công hỏa tuyến xã Thiệu Nguyên, Thiệu Hóa hy sinh tại hang Co Phương

Cụ Vi Văn Tơm (81 tuổi), nhân chứng sống tại bản Sại kể: “Máy bay Pháp bay dọc bờ sông Mã, chúng bay rất thấp, tới bản Sại thì trút mưa bom xuống. Tiếng bom nổ rung trời. Cảnh tượng thật hãi hùng. Cây rừng đổ ngổn ngang, xác người vương vãi khắp nơi. Lúc đó khoảng 3h chiều ngày 2/4/1953, máy bay Pháp đã bất ngờ thay nhau quần đảo, thả bom tàn sát khu vực bản Sại, làm nhiều TNXP, dân công hỏa tuyến đang ở độ tuổi thanh xuân đã anh dũng hy sinh trong khi làm nhiệm vụ vận chuyển lương thực, thực phẩm, mở đường phục vụ các chiến dịch, trong đó có chiến dịch Thượng Lào.

Tại dốc Phú Lệ, một số người làm đường trúng bom ngỗn ngang nằm xuống. Hang Co Phương bị đánh sập và chặn cửa hang làm thiệt hại nặng nề. Tiểu đội dân công 13 người quê ở xã Thiệu Nguyên (huyện Thiệu Hóa) đang trú ẩn trong hang bị bom đánh sập làm 11 người hy sinh, một người bị thương nặng khi chuyển tới bệnh viện Hồi Xuân để cứu chữa nhưng do vết thương quá nặng đã hy sinh. Một người đã ra khỏi hang trước khi bom rơi nên còn sống sót”.

Những người hy sinh tại hang Co Phương chủ yếu là dân công hỏa tuyến huyện Thiệu Hóa, TNXP và bộ đội. Trận bom giặc Pháp ném xuống bản Sại ngày 2/4/1953, huyện Thiệu Hóa có 24 người hy sinh. Theo hồ sơ lưu trữ tại Sở LĐTB&XH có 27 dân công hỏa tuyến huyện Thiệu Hóa hy sinh tại xã Phú Lệ, trong đó 24 trường hợp hy sinh ngày 2/4/1953 và 3 trường hợp hy sinh ngày 13/2/1952. Thiệu Hóa là huyện có số người hy sinh nhiều nhất tại hang Co Phương đã họp bàn tìm hài cốt liệt sỹ tại đây. Nhiều người đã tính đến phương án đi dời tảng đá lớn ở cửa hang để quy tập hài cốt các liệt sỹ. Tuy nhiên, việc tìm và xác định danh tính sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Sau đó những thân nhân liệt sỹ và chính quyền đã đi đến thống nhất giữ nguyên vị trí những người đã yên nghỉ trong lòng hang.

Quả bom của thực dân Pháp - dấu tích lịch sử được lưu giữ tại khuôn viên hang Co Phương

Cần sớm nâng cấp hang Co Phương

Theo tư liệu từ Phòng Văn hóa huyện Quan Hóa cung cấp, năm 1999, UBND tỉnh Thanh Hóa đã hỗ trợ kinh phí xây dựng nhà bia tưởng niệm tại Hang Co Phương. Đến năm 2012, nhân dịp kỷ niệm 65 năm ngày Thương binh liệt sỹ (27/7/1947 – 27/7/2012), UBND tỉnh Thanh Hóa đã lập quy hoạch, tôn tạo khu di tích lịch sử cách mạng hang Co Phương. Vì vậy, hang Co Phương đã trở thành một địa điểm lịch sử cách mạng, kháng chiến thiêng liêng, được UBND tỉnh Thanh Hóa xếp hạng “Di tích lịch sử cách mạng” vào năm 2012.

Hàng năm vào ngày 2/4 (ngày giỗ chung); ngày rằm, mùng một hàng tháng, ngày lễ, tết, các cơ quan, ban, ngành của tỉnh, huyện, xã, thân nhân liệt sỹ, nhân dân địa phương đều đến thăm viếng và dâng hương tưởng nhớ các liệt sỹ đã anh dũng hy sinh trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc. Đó cũng là sự tri ân của các thế hệ hiện nay đối với các bậc tiền bối đã chiến đấu và hy sinh cho nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Câu chuyện Pháp rải bom xuống bản Sài, xã Phú Lệ được sử sách ghi lại. Đây là sự kiện rất bi tráng, cho tới nay cũng chưa xác định hết được số người đã hy sinh ở nơi này. Hang Co Phương là nơi đã trở thành một địa điểm lịch sử cách mạng, kháng chiến thiêng liêng.

Khu Di tích hang Co Phương

Câu chuyện về hang Co Phương ở bản Sại, là câu chuyện bi tráng về nhiều TNXP, dân công hỏa tuyến đang ở độ tuổi thanh xuân đã anh dũng hy sinh trong khi làm nhiệm vụ. Hy vọng trong tương lai không xa, hang Co Phương sẽ được đầu tư, xây dựng, quy hoạch và phát huy để tôn vinh và giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng, để các thế hệ mai sau mãi mãi ghi nhớ công ơn của các bậc tiền nhân đã anh dung hy sinh vì độc lập dân tộc.