Thi sĩ Bùi Giang: "Còn hai con mắt khóc người một con"

“ Còn hai con mắt khóc người một con”. Đó là câu thơ cuối của bài thơ “Mắt buồn” mà sinh thời ông viết tặng  khi người đẹp Thu Trang đăng quang hoa hậu ở Sài Gòn vào năm 1963. Câu thơ có sức lay động và ám ảnh tâm can người đọc này, sau đó được cố nhạc sĩ tài danh Trịnh Công Sơn đưa vào làm lời mở đầu cho ca khúc nổi tiếng “Con mắt còn lại”. “Bỏ trăng gió lại cho đời/ Bỏ ngang ngửa sóng với lời hẹn hoa/ Bỏ người yêu, bỏ bóng ma/ Bỏ hình hài của tiên nga trên trời/ Bây giờ riêng đối diện tôi/ Còn hai con mắt khóc người một con”. Ông là thi sĩ tái dựng thể thơ lục bát truyền thống trong bối cảnh của thời đại hiện sinh. Sở dĩ ông rất kỳ công trong việc làm mới thể thơ truyền thống dân tộc này, vì theo ông: “Lục bát Việt Nam là cõi thi ca hoằng viễn nhất, kỳ ảo nhất”.

Ở Sài Gòn sinh thời cố thi sĩ Bùi Giáng (trái) và cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn (phải) vẫn thường gặp gỡ nhau

Thơ ông dường như luôn được thăng hoa sáng tạo ra trong trạng thái chông chênh giữa thực và mộng mị. “ Hỏi tên? rằng biển xanh dâu/ Hỏi quê? rằng mộng ban đầu rất xa/ Gọi tên là một hai ba/ Đếm là diệu tưởng, đo là nghi tâm”. Và đây: “ Hỏi rằng: Người ở quê đâu?/ Thưa rằng tôi ở rất lâu quê nhà”. Với ông dường như không có khái niệm về tên tuổi, quê quán. Ông một đời phiêu bồng rong chơi giữa cõi ta bà trần ai. “ Sài Gòn Chợ Lớn rong chơi/ Đi lên, đi xuống đã đời du côn”. Có vẻ như ông rất tếu táo, hóm hỉnh, đùa cợt với đời, coi cuộc đời là “cõi tạm” là “quán trọ trần gian”.  Nhưng thực ra trong cõi thẳm sâu của tâm hồn ông luôn đau đáu chiêm nghiệm và làm thơ về sự sinh tồn về những phù du dâu bể trong kiếp người trần ai hữu hạn. “ Trần gian bất tuyệt một lần/ Nghe triều biển lục xa dần non xanh” và “Xin chào nhau giữa con đường/ Mùa xuân phía trước miên trường phía sau". 

Bìa tập thơ "Mưa nguồn" của cố thi sĩ, một trong những tập thơ tạo được tiếng vang trên thi đàn, được đông đảo độc giả yêu thích

Ông là một thi sĩ nói nhiều về tình yêu và thân phận con người. Ông nói về những kiếp người khốn cùng với những câu thơ tràn đầy sự cảm thông chia sẻ và như thể ông cũng là người trong cuộc vậy. “Anh cứ tưởng đầu đường thương xó chợ/ “Ai có ngờ xó chợ cũng thương nhau”. Những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, tôi vẫn thỉnh thoảng gặp ông lai rai uống bia ở Văn Nghệ quán, số 81 Trần Quốc Thảo, quận 3, TP.Hồ Chí Minh. Ông uống không nhiều và cũng rất kiệm lời. Nếu có ai trong đám văn nghệ sĩ chúng tôi gợi chuyện thơ phú, cao hứng lắm ông mới đọc vài câu. Những câu thơ xuất thần như ma xui quỷ khiến ấy, nghe ông đọc cứ ám ảnh day dứt tâm can: “ Ngày mai vĩnh biệt cõi đời/ Trùng lai có lẽ cuối trời biệt ly”. Là người dị biệt không bình thường, ông rất ít khi được sống trong trạng thái thật tỉnh táo và thanh thản. Nhưng trong những khoảng khắc hiếm hoi của sự tỉnh táo ấy ông là một thi sĩ thật tinh tế trong quan sát và cảm nhận về thiên nhiên cỏ cây, hoa lá quanh mình.: “ Em đi cây cỏ dậy thì/ Ngày xuân vô lượng cùng đi lên đường” (Cây cỏ dậy thì).

 Theo một số giai thoại hư hư thực thực, sinh thời cố thi sĩ Bùi Giáng từng yêu đơn phương nghệ sĩ Kim Cương (trái) một cách mê đắm và kéo dài suốt 40 năm. 

Thơ ông không thách đố người đọc bằng những ngôn từ bí hiểm. Nhưng cảm nhận được thơ ông thật không dễ. Những câu thơ mang đậm tính triết lý Phật giáo của ông dường như đã được viết ra từ trong sự tột cùng của cô đơn và đau khổ, từ sự nhận chân về hư vô, về hữu hạn. “Cũng vô lý như lần kia với lá/ Con chim bay để lại nhánh khô cành/ Đời đã mất tự bao giờ giữa dạ/ Khi lỡ nhìn viễn tượng lúc đầu xanh” (Hư vô và vĩnh viễn). Bùi Giáng là một hiện tượng dị biệt trên thi đàn Việt Nam thế kỷ 20. Cuộc đời, tên tuổi ông gắn với một chuỗi những giai thoại hư hư, thực thực có buồn, có vui và lẫn cả những chua chát, đắng cay. Nhưng một trong những giai thoại được dư luận quan tâm nhất có lẽ là cuộc tình đơn phương mà mê đắm kéo dài suốt 40 năm của ông dành cho nghệ sĩ kỳ nữ Kim Cương. Tuy là mối tình đơn phương từ phía thi sĩ Bùi Giáng, nhưng nghệ sĩ Kim Cương cũng rất trân trọng tình yêu của ông. Ông viết rất nhiều bài thơ tặng nghệ sĩ Kim Cương với những câu thơ thật nồng nàn tình yêu thương: “ Kể từ tao ngộ đầu tiên/ Kim Cương vô tận, thuyền quyên vô cùng/ Bốn mươi năm đã lẫy lừng/ Âm thầm tưởng niệm lạ lùng giai nhân”.

Cố thi sĩ Bùi Giáng từng có những ngày "Sài Gòn, Chợ Lớn rong chơi đã đời" như chính câu thơ ông đã viết, đã bộc bạch.

Lâu nay dư luận có nhiều nghi vấn về ông thực sự có mắc bệnh điên hay không?. Bùi Giáng điên hay không điên vẫn là ẩn số chưa có sự giải mã chính xác. Nhưng có một sự thực không thể chối cãi là ông thực sự có thời gian là bệnh nhân của Nhà thương điên Biên Hòa (Đồng Nai). Tuy nhiên giờ đây chuyện ông điên hay không điên chẳng còn là vấn đề quan trọng nữa. Cái chính là ông đã để lại cho đời một gia tài thi ca thật đáng kể, với những bài thơ, câu thơ trác tuyệt: “Em về mấy thế kỷ sau/ Nhìn trăng có thấy nguyên màu ấy không/ Ta đi còn gởi đôi  dòng/ Lá rơi có dội ở trong sương mù” (Mai sau em về)./.