Săn bắt, buôn bán rùa phổ biến nhất trong các loài động vật hoang dã ở Việt Nam

Việt Nam hiện là nơi cư trú của 31 loài rùa (8,68%) trong tổng số 357 loài rùa hiện còn được ghi nhận trên thế giới, 34,83% trong tổng số 89 loài rùa bản địa châu Á, trong đó có 26 loài rùa cạn, rùa nước ngọt và 5 loài rùa biển. Trong khi đó, Danh lục Đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) liệt kê 24 loài rùa cạn và rùa nước ngọt cùng 5 loài rùa biển của Việt Nam vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên, 01 loài sắp bị đe dọa và 01 loài chưa được đánh giá (IUCN, 2021). Cụ thể: trong 24 loài rùa cạn và rùa nước ngọt có nguy có tuyệt chủng, có tới 15 loài ở mức độ rất nguy cấp (CR), 8 loài ở mức độ nguy cấp (EN), và 01 loài ở mức sắp nguy cấp (VU); 5 loài rùa biển có 01 loài rất nguy cấp (CR), 01 loài nguy cấp (EN) và 03 loài sắp nguy cấp (VU). Nạn săn bắt và buôn bán trái phép và mất môi trường sống là hai mối đe dọa chính đối với sự tồn tại của các loài rùa. Trong đó, nạn săn bắt và buôn bán trái phép được coi là nguyên nhân chính dẫn tới sự nguy cấp của nhiều loài rùa bản địa của Việt Nam.

Trong hơn 180 loài động vật hoang dã bị các đối tượng vận chuyển, buôn bán, nuôi nhốt, săn bắt… bất hợp pháp bị bắt giữ, qua phân tích số lượng cá thể động vật hoang dã bị tịch thu, các loài thuộc nhóm rùa bị vi phạm nhiều nhất, chiếm gần 1/3, tương đương 31,23% (8.118/26.221), tổng số cá thể bị tịch thu trong giai đoạn 2013 – 2017. Đồng thời, các loài rùa cạn và rùa nước ngọt là nhóm mặt hàng bị buôn bán phổ biến thứ hai trên mạng xã hội Facebook, chỉ sau các sản phẩm từ voi trong năm 2015 – 2016. Với các ưu điểm như giao dịch không trực tiếp, khả năng kết nối từ xa, có thể che giấu danh tính, mạng xã hội trở thành một kênh phổ biến cho việc trao đổi, giao dịch các mặt hàng cấm, bao gồm động vật hoang dã và các sản phẩm từ chúng. Bất chấp nỗ lực của của các cơ quan thực thi pháp luật, các tổ chức bảo tồn trong và ngoài nước, việc kiểm soát buôn bán động vật hoang dã nói chung và buôn bán rùa trên mạng vẫn còn rất nhiều khó khăn.

Tọa đàm “Chợ rùa trên mạng xã hội và tình trạng loài rùa ở Việt Nam” được tổ chức nhằm thảo luận các câu hỏi: Thực trạng buôn bán rùa trên mạng hiện nay ra sao? Nền tảng nào được sử dụng phổ biến nhất cho buôn bán rùa trực tuyến ở Việt Nam? Vùng phân bố của hoạt động buôn bán rùa trực tuyến? Các chiêu thức lách luật, trốn tránh sự kiểm duyệt của người sử dụng mạng? Loài rùa nào đang bị rao bán, trao đổi trên mạng xã hội? Hoạt động buôn bán rùa ảnh hưởng ra sao tới tình trạng loài rùa? Làm thế nào để ngăn chặn/kiểm soát được thực trạng này? Các khuyến nghị cho cơ quan quản lý và các bên liên quan khác… Đây cũng là dịp PanNature và Chương trình Bảo tồn Rùa Châu Á công bố Báo cáo Chợ rùa trên mạng: Sôi động thị trường rùa trên Facebook và Youtube ở Việt Nam năm 2021.

Chia sẻ về báo cáo “Chợ rùa trên mạng”, bà Tô Bích Ngọc, PanNature - thành viên nhóm nghiên cứu, cho biết: Facebook và Youtube có cơ chế kiểm soát nội dung, tuy nhiên, các nhóm có nhiều chiêu để lách luật, ví dụ chèn thông tin vào ảnh, chèn vào video…, lập nhóm riêng tư/quy định chặt chẽ đối với thành viên. Theo quan sát, toàn bộ các bài viết, video đều không nhắc tới giấy tờ nguồn gốc hay giấy phép của các cá thể mình đang nuôi hay rao bán. Như vậy, người nuôi rùa nếu không nắm được các quy định pháp luật liên quan có thể vướng vào vòng lao lý nếu thú cưng của mình thuộc nhóm được ưu tiên bảo vệ. Đơn cử, nhiều bàn luận trên các diễn đàn cho rằng, nuôi nhiều mới vi phạm pháp luật, còn “nuôi một con sẽ không sao”. 

"Đối với người nuôi, cần chú ý tính pháp lý, không tuỳ ý tái thả, đảm bảo vệ sinh khi nuôi nhốt. Với các cơ quan quản lý, cần coi buôn bán rùa trực tuyến là một phần của buôn lậu rùa; các đơn vị vận chuyển thì cần có phương thức kiểm soát hàng hoá bị buôn lậu bao gồm rùa; các nền tảng xã hội cần có cơ chế giám sát để tránh tiếp tay buôn bán động vật hoang dã, trong đó có rùa, đồng thời nâng cao nhận thức bảo tồn động vật hoang dã" - bà Tô Bích Ngọc, PanNature nhấn mạnh.

Chương trình do Liên minh Châu Âu tài trợ trong khuôn khổ Dự án “Hợp tác chống tội phạm liên quan đến động vật hoang dã” do Tổ chức Bảo tồn động vật hoang dã (WCS) điều phối và Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) là đối tác thực hiện dự án tại Việt Nam.