Phụ nữ nông dân chịu nhiều thiệt thòi

PGS-TS Nguyễn Hữu Minh – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới chia sẻ về kết quả nghiên cứu Phụ nữ hoạt động nông nghiệp: Thuận lợi và thách thức tại Hội thảo “Thúc đẩy bình đẳng giới trong nghiên cứu và phát triển nông nghiệp tại Việt Nam”.

Gánh nặng việc nhà, việc đồng

Mục tiêu của nghiên cứu “Phụ nữ hoạt động nông nghiệp và tăng trưởng toàn diện ở Việt Nam”  là phân tích tác động của các yếu tố như chính sách, đặc trưng kinh tế xã hội, khu vực địa lý... đến sinh kế của phụ nữ hoạt động nông nghiệp, tập trung ở nhóm phụ nữ trồng lúa và cây ăn quả. Nghiên cứu được triển khai tại 4 tỉnh đại diện cho các khu vực, vùng kinh tế của Việt Nam, bao gồm Hải Dương, Hòa Bình, Bình Định, và Tiền Giang với 72 phỏng vấn sâu và 24 thảo luận nhóm.

Nghiên cứu chỉ ra rằng, phụ nữ là lực lượng chủ yếu tham gia trồng lúa và cây ăn quả. Bối cảnh nông thôn hiện nay, đất đai bị thu hẹp do công nghiệp hóa, thời gian hoạt động nông nghiệp mất ít thời gian hơn nhờ cơ giới hóa và ứng dụng tiến bộ khoa học, nhu cầu tham gia vào các ngành nghề phi nông nghiệp được mở rộng. Kết quả nghiên cứu cho thấy, phụ nữ là lực lượng chủ yếu tham gia trồng lúa và cây ăn quả. Với quan niệm “nữ nội, nam ngoại”, đa số nam nông dân sẽ đi di cư, tìm việc chỗ khác hoặc chỉ làm vài việc “đàn ông”, nên gánh nặng của phụ nữ lại nhiều hơn. Phụ nữ trở thành người ở hậu phương, đảm nhận việc sản xuất lúa và cây ăn quả, chăm sóc con cái, gia đình, quán xuyến việc nhà, việc họ hàng và cộng đồng, còn thời gian thì làm thuê kiếm tiền tại địa phương.

Anh Trần, nông dân trồng lúa ở Thanh Hối (huyện Tân Lạc, Hòa Bình) cho biết: “Cấy lúa là việc của đàn bà. Làm đất thuộc đàn ông. Vì làm đất các bà không cầm được máy cày, còn cấy thì nhẹ. Đàn ông hỗ trợ gánh mạ, gánh phân đưa đến ruộng”.

Tại nhiều địa phương, do nam giới di cư nhiều nên lao động đồng áng dồn cả lên vai nữ nông dân. Phụ nữ ngày nay không chỉ làm các việc “truyền thống” như gieo cấy, làm cỏ mà đảm nhiệm cả các hoạt động vốn của nam giới như: cày bừa, bón phân, phun thuốc sâu. Điều đó làm tăng áp lực công việc nông nghiệp cho phụ nữ. “Tình trạng phụ nữ nông thôn phải gồng mình gánh vác mọi công việc đồng áng, gia đình do chồng di cư khá phổ biến ở nông thôn. Điều đó có nghĩa họ ít thời gian chăm sóc bản thân, chịu thiệt thòi, rủi ro rất lớn về sức khỏe và tâm lý” – PGS Minh cho biết.

Chịu thiệt thòi do quan niệm giới

Mặc dù là lao động chính trên đồng ruộng hiện nay nhưng mức độ tiếp cận nguồn lực và ra quyết định của phụ nữ trong gia đình và sản xuất lại thấp hơn nam giới. Nghiên cứu chỉ ra rằng, nhiều phụ nữ còn ngần ngại trong việc tiếp cận nguồn vốn, các cơ hội tham gia các lớp tập huấn khuyến nông của phụ nữ còn hạn chế, đặc biệt là ở miền núi và các khóa tập huấn về trồng cây ăn quả. Phụ nữ ít có cơ hội tiếp cận thông tin thị trường. Điều này khiến họ hạn chế trong việc thực hành kỹ thuật trồng trọt, thụ động trong ứng phó biến đổi khí hậu. Cũng vì hạn chế thông tin mà có thể dẫn đến lạm dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, ảnh hưởng xấu đến chất lượng sản phẩm và sức khỏe của nữ nông dân. Do các khâu tiêu thụ sản phẩm chưa được liên kết nên tình trạng nữ nông dân bị ép giá, chịu thiệt thòi về giá thành sản phẩm vẫn diễn ra.

Mặt khác, người phụ nữ hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp thường tự ti về trình độ học vấn thấp, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số nên việc giao dịch hoạt động sản xuất còn bị hạn chế. Trong gia đình, họ là người phải dành nhiều thời gian chăm sóc người thân, đồng nghĩa với việc là sẽ có ít thời gian cho sản xuất hoặc dành cho mình.

Ngoài ra, điều kiện vay tín dụng vẫn có những điều bất lợi cho phụ nữ (yêu cầu có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) trong khi đa số phụ nữ vẫn không có tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tại xã Trường Thành (huyện Thanh Hòa, Hải Dương) có đến 97% hộ đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ở, 99% được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nông nghiệp. Tuy nhiên, tỷ lệ hộ gia đình được cấp giấy chứng nhận sử đụng đất mang tên cả vợ và chồng chỉ đạt 70%.

Đối với các quyết định liên quan đến hoạt động trồng cây ăn quả, người chồng có quyết định phần lớn đến vay vốn, bán sản phẩm, giống cây, mua công cụ sản xuất có giá trị lớn. Rất ít trường hợp cả hai vợ chồng cùng bàn bạc và quyết định. Anh Thành (Tân Hưng, Tiền Giang) chia sẻ: “Trước muốn mua gì, cho ai mượn do chồng quyết định, nhưng giờ phải hỏi ý kiến vợ. Bất bình đẳng giới chưa hết nhưng cũng đang dần dần bình đẳng hơn”.

“Những cải cách về chính sách đối với nông nghiệp, nông thôn tạo nhiều thuận lợi cho nữ nông dân phát triển sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên trên thực tế, nam giới ở nông thôn là bộ phận chủ yếu được hưởng lợi trong quá trình cải cách kinh tế. Do đó, các chính sách cần phải có sự điều chỉnh để đánh giá đúng đóng góp của phụ nữ trong nông nghiệp, đồng thời thúc đẩy quyền lợi cho phụ nữ” – PGS Minh khuyến nghị .

Còn TS Trần Duy Khanh - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Chăn nuôi gia cầm Việt Nam thì cho rằng: “Lâu nay, trong suy nghĩ của nhiều người, nhất là đàn ông đều mặc định việc đồng áng là của phụ nữ. Tại hầu hết các địa phương, thu nhập từ trồng trọt và chăn nuôi vẫn là nguồn thu chính trong nhiều gia đình. Vô hình trung, người phụ nữ sức vóc có hạn lại phải gánh lên đôi vai của mình nhiều gánh nặng  hơn. Một nền nông nghiệp hiện đại với cơ giới hóa, tiên tiến và hiện đại trong sản xuất thì rõ ràng không được có chuyện phân biệt nam - nữ trong sản xuất”.