“Phố Phái”

Tranh phố của ông như một thoáng gặp nơi góc phố, như một sững nhìn chỗ đầu hồi, như một chợt ùa trong ngõ vắng. Bao nhiêu cách điệu đường nét sắc màu tiết chế được ông xử lý thuần thục. Có người xem tranh Phái thốt kêu lên rằng: Tranh vẽ phố của ông cứ cong vênh như bánh đa quá lửa ấy! Còn màu sắc trong tranh ông cứ lành lạnh thế nào (nhất là cái màu gi thạch ông thường dùng cuối đời)...

Tôi đã từng được ngắm tranh ông trong một triển lãm của cá nhân họa sĩ (choán phần lớn là tranh vẽ phố cổ Hà Nội). Phòng tranh chiếm cảm tình của tôi ngay phút đầu bởi cách thuyết phục của tranh ông: Hàng Bè, hàng Muối, hàng Giày, ngã tư Phất Lộc – nét đam mê run rẩy một tấm lòng – có kỷ niệm nào day dứt với mình không... Có thể nói rằng tranh phố cổ Hà Nội đồng nhất với tên ông (phố Phái), là ghi nhận cái độc đáo của sáng tạo và cũng là một hiển thị không ngoa chút nào. Sau này có rất nhiều họa sĩ vẽ tranh phố cổ Hà Nội nhưng không thể vượt được tranh ông, nhiều khi lại “na ná” như tranh phố Phái!? Bản lĩnh nghệ thuật của ai đó không đủ mạnh dễ bị lây nhiễm trong từ trường của những tài năng lớn, khó thoát ra được.

Tôi đã từng được đến thăm Bùi Xuân Phái tại nhà riêng của ông ở phố Thuốc Bắc vào đầu thập niên 80 của thế kỷ trước. Hôm đó có họa sĩ Trần Lưu Hậu cũng ghé thăm. Ông ngồi trong chiếc ghế bành bằng mây đan đã ngả nâu vàng, nét cười ông ánh lên hiền từ. Khi tôi đưa ông tờ báo có bài thơ “Với người vẽ phố cổ Hà Nội”, Bùi Xuân Phái áp tờ báo trước ngực khẽ nói: “Không ngờ tôi lại được ca ngợi đến như thế này ư”. Và ông rót mời tôi chén rượu quê để mừng lần gặp này. Họa sĩ có nhã ý tặng tôi một bức tranh ông vẽ nhưng tôi ngại ngần vì vinh dự quá lớn. Đó cũng là lần gặp cuối cùng của tôi với họa sỹ Bùi Xuân Phái trước khi ông mất.

Đương thời, cố nhà văn Nguyễn Tuân mong có một vựng tập về Hà Nội (trong đó có những phiên bản về tranh phố Phái) để người trong nước cũng như “lênh đênh bốn biển hiểu về Hà Nội cả xưa cả giờ”. Ước mong của cụ Nguyễn đã thành. Bây giờ nhiều người yêu tranh Phố Phái lại có dịp được chiêm ngưỡng một mảnh hồn Hà Nội thân thương trong quá vãng với bao ký ức một thuở...

Ảnh trong bài: Chân dung họa sĩ Bùi Xuân Phái và một số tác phẩm của ông.