“Phao cứu sinh” cho báo in

Trong thời đại công nghệ số, báo in đang mất dần thị phần của độc giả, là người giảng dạy và cũng nhiều năm làm công tác báo chí, anh nhận định như thế nào về sự tồn tại của báo giấy trong thời gian tới?

- Hơn một thập niên trở lại đây, báo in suy giảm rõ rệt, đánh mất vị thế độc tôn của mình. Vấn đề này trên thế giới xảy ra mạnh mẽ hơn nhiều vì báo chí thế giới là báo chí tư nhân, tự hoạch toán chứ không phải bao cấp như Việt Nam. Rất nhiều những tờ báo lớn phải đóng cửa phiên bản báo giấy và chỉ dồn sức cho báo trực tuyến và làm truyền hình trên nền tảng internet. Việt Nam cũng không ngoài xu thế đó. Ngay như tờ báo mới nhất cũng phải nghỉ 3 tháng để tái cơ cấu tòa soạn, nhưng rồi cũng không ra nữa đó là tờ thể thao 24h. Rất nhiều các tờ báo lớn như: Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Lao Động, Tiền Phong... số lượng phát hành sụt giảm ghê gớm. Việc sụt giảm báo in cũng rất dễ hiểu, đặc biệt ở những thành phố lớn, những khu vực trung tâm báo in mất bạn đọc trầm trọng.

Những tờ báo bán ra thị trường cũng chung số phận như vậy. Nhưng đó là thực tế không thể chối cãi, phù hợp với quy luật phát triển, phù hợp với công nghệ.

Nhà báo Nguyễn Tri Thức trong chuyến tác nghiệp tại Trường Sa.

Như vậy thì sớm hay muộn báo in cũng sẽ bị “khai tử”?

- Không phải như vậy, báo in vẫn có những đối tượng, phân khúc riêng biệt. Khó khăn nhưng nó không thể chết, nhưng bắt buộc nó phải thay đổi. Thay đổi có rất nhiều cách, bây giờ người ta chú trọng đến đưa tin thời sự, không chú trọng việc phản ánh nhanh, kịp thời và tập trung vào sự chuyên sâu, chuyên biệt và lựa chọn những đối tượng độc giả, những phân khúc bạn đọc nhất định để đầu tư về nội dung phục vụ đối tượng bạn đọc chính của mình. Trong đó có việc làm những chuyên đề, những chuyên trang, những phản biện xã hội, đặc biệt về phản biện xã hội nếu được làm mạnh mẽ sẽ là một hướng rất tích cực, để chúng ta thắng được mạng xã hội, thông tin không chính thống tràn lan trên mạng xã hội. Phản biện để định hướng kịp thời, để hiểu đúng bản chất nội dung thông tin, để không bị xuyên tạc, lợi dụng, không bị đi trước đồn đoán, nhiều khi bị đồn đoán đúng thì báo chí lệ thuộc rất nhiều vào mạng xã hội. Rất nhiều thông tin đồn đoán trên mạng xã hội trở thành sự thật không biết vô tình hoặc có chủ đích nhưng đó sẽ là cái thiệt thòi, bạn đọc cứ nhìn vào đó và dần mất niềm tin vào báo chí chính thống, rất nguy hiểm.

 Như vậy, để tồn tại báo in phải phát huy vai trò định hướng và hướng dẫn dư luận xã hội của một tờ báo chính thống?

- Thời buổi nào báo chí cũng góp phần định hướng và hướng dẫn dư luận, nhưng báo mạng điện tử có những chức năng khác nhau, như nó phải chạy đua thông tin, cập nhật sẽ không có thời gian để làm sâu và bị cuốn theo nhịp tin tức hàng ngày, không đủ thời gian làm bật bản chất, cái căn cốt của vấn đề để biết được chuyện đâu là đúng, đâu là sai, đâu là bản chất thì mới đưa ra được định hướng, hướng dẫn dư luận, để dư luận tin, làm theo vì đó là sự thuyết phục có phân tích, bình luận, đánh giá, phản biện đa chiều và toàn cảnh. Ta sẽ thấy được những cái đúng bản chất thông tin. Khi có một vấn đề gì, thông tin đồn đoán gì trên mạng ngay lập tức có những tờ báo như Báo Nhân Dân, Báo điện tử Chính phủ, Tạp chí Cộng sản hoặc Báo Lao động và Xã hội đưa thông tin khách quan, kịp thời, trung thực về những hiện tượng đồn đoán thì sẽ dẫn dắt, định hướng được dư luận rất tốt.

Trong thời đại công nghệ số, truyền hình, phát thanh, kể cả báo điện tử đều sử dụng mạng xã hội như facebook để quảng cáo những tin, bài của mình. Với tờ báo giấy trong tình thế này thì kênh nào để báo giấy tiếp cận nhiều hơn với độc giả?

- Báo chí là một sản phẩm đặc thù, giờ không phải là thời đại “hữu xạ tự nhiên hương” nữa. Để thu hút độc giả, báo phải phản biện xã hội tốt, chuyên nghiệp, kịp thời, thuyết phục, để khi bạn đọc nghĩ đến vấn đề phản biện xã hội sẽ nghĩ đến báo đó. Hoặc như làm báo điều tra tiêu cực phải rất sâu, để khi có vấn đề gì người ta sẽ tìm đến tờ báo đó kêu cứu, phản ánh vì có sự tin cậy, uy thế của tờ báo.

Báo giấy sẽ vẫn tồn tại và phát triển nếu có những thay đổi đúng hướng.

Còn việc quảng bá đối với báo giấy có rất nhiều kênh, không ngoại trừ mạng xã hội hoặc trên truyền hình, báo mạng điện tử, rất nhiều kênh có thể phải làm, để đặt hàng tới nhiều bạn đọc thì càng tốt. Nhưng theo tôi tốt nhất vẫn là tự quảng bá, thu hút hình ảnh của mình, chất lượng thông tin như thế nào, thông tin có khách quan, kịp thời, phù hợp với nguyện vọng của đa số bạn đọc, công chúng xã hội và góp phần giải quyết những bất cập, nhân rộng cái điển hình thì sẽ được chú ý, cái ấy tích lũy nhiều nó sẽ trở thành “hữu xạ tự nhiên hương” bằng vị thế, uy tín của cơ quan báo chí.

 Với những tờ báo chuyên ngành, đặc biệt là tờ báo của các bộ, ngành hiện đang rất khó khăn. Vậy báo nên đi theo hướng nào để hút độc giả?

- Hầu như bây giờ mỗi cơ quan báo chí đều có hai tờ báo là báo giấy và báo điện tử, hoặc trang tin điện tử tập. Do vậy cần có sự phân chia thông tin trên mỗi loại hình báo chí. Ví như báo điện tử, tập trung cập nhật thường xuyên, kịp thời, phản ánh đúng chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước, bộ, ngành. Còn báo giấy nên chuyên sâu, phụ vụ đối tượng bạn đọc chuyên nghiệp bằng nhiều cách thức tổ chức thông tin khác nhau. Mỗi số một chủ đề cụ thể chứ không dàn trải, phân bổ theo tất cả các lĩnh vực. Lĩnh vực nào cũng đề cập, nhưng không đề cập sâu, không đặc sắc và riêng biệt thì nó sẽ thua báo điện tử, bạn đọc sẽ không tìm đến. Báo giấy phải làm cái gì mà báo điện tử không làm, mạng xã hội không làm, hoặc làm chưa tới.

Chúng ta đi sau, chúng ta có quyền, lợi thế của người đi sau, chúng ta bình tâm phán xét, đánh giá sự kiện; tổ chức nội dung sao cho phù hợp với đối tượng bạn đọc truyền thống của mình. Hoặc có thể tổ chức những chuyên mục rất nhỏ mà bạn đọc thích, hay là việc để bạn đọc xuất hiện trên báo nhiều hơn, một cái ảnh, một ý kiến lần lượt từng số, từng ngành, từng địa phương, từng đơn vị. Sự xuất hiện của độc giả trên báo vẫn có những giá trị nhất định, đặc biệt trên báo giấy, có sự lưu giữ. Hoặc để người ta thể hiện tiếng nói của họ trên tờ báo của mình…

 Xin cảm ơn Tiến sĩ!