Gia Lai: Cần những giải pháp căn cơ cho cây mía

Bài 1: Liên tiếp những vụ "mía đắng"

Hai năm trở lại đây, người trồng mía liên tiếp đối mặt với những vụ "mía đắng chát" do giá cả xuống thấp, tình hình hạn hán, dịch bệnh triền miên khiến họ không còn đủ sức kiên nhẫn với loại cây trồng này nữa.

Một thời đã xa

Những ngày này, trong cái nắng oi bức của mùa mùa hè, chúng tôi tìm đến xã Ia Sol (huyện Phú Thiện)-vùng đất đầu tiên của khu vực phía Đông Nam tỉnh Gia Lai bén duyên với cây mía. Dân thôn Thắng Lợi 4 chính là những người đi tiên phong mang cây mía về trồng nơi đây từ những năm cuối thập niên 90 và nơi đây cũng là vùng nguyên liệu chính của Nhà máy Đường Ayun Pa khi ấy với diện tích hơn 600 ha.

Người từng 20 năm thăng trầm khi gắn bó với cây mía, lão nông Trần Văn Tạm (SN 1945) vẫn còn nhớ như in những vụ "mía ngọt", từng đem lại cuộc sống sung túc cho gia đình mình. Trong ngôi nhà khang trang đầy đủ tiện nghi được xây dựng cách đây hơn chục năm, ông Tạm không khỏi bùi ngùi nhớ lại cái thời hoàng kim của cây mía trên vùng đất này. Ông kể, trước đây, mía chính là cây trồng chủ lực mang lại cuộc sống đầy đủ và sung túc cho gia đình ông cũng như người dân nơi đây. Khi ấy, hầu hết người dân trong thôn đều trồng mía, nhà ít thì vài ha, nhà nhiều thì trên chục ha. Nhờ đất đai màu mỡ, khí hậu thuận lợi nên cây mía ở đây phát triển rất tốt, năng suất trung bình đạt trên 80 tấn/ha cộng với giá cả cao và ổn định nên đời sống kinh tế của người dân được nâng lên rõ rệt qua từng năm. Người dân chỉ cần cắm mía xuống là có lãi, chỉ sau vài năm là có tiền xây nhà. "Với hơn 5 ha mía, mỗi năm gia đình tôi lãi trên dưới 300 triệu đồng và chỉ sau 3 năm thì xây được ngôi nhà này, ông Tạm nhớ lại.

Tương tự, cây mía cũng cũng từng đem lại thu nhập ổn định cho nông dân huyện nghèo Kông Chro và từng bước giảm tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn thời gian qua. Đời sống gia đình ông Nguyễn Văn Thanh (thôn 6, xã An Trung) đổi thay nhanh chóng từ khi chuyển sang trồng mía. Ông nói, mía là cây trồng chịu hạn tốt nên rất phù hợp với vùng đất thường xuyên xảy ra hạn hán này. Thêm vào đó, đầu ra của cây mía cũng ổn định hơn các cây trồng khác khi được Nhà máy đường An Khê ký hợp đồng đầu tư và thu mua sản phẩm. "Từ khi trồng mía, thu nhập của gia đình tôi rất ổn định. Với 6 ha mía, mỗi năm gia đình tôi thu lãi trên 300 triệu đồng", ông Thanh kể.

Chính vì điều này mà diện tích mía tại các huyện phía Đông và Đông Nam của tỉnh Gia Lai đã không ngừng tăng mạnh qua các năm, vượt xa so với quy hoạch. Cụ thể, theo thống kê, niên vụ mía 2017-2018, các địa phương có diện tích mía vượt cao so với quy hoạch như huyện Kông Chro 7.556 ha/1.200 ha, Kbang 10.668 ha/7.610 ha, Đak Pơ 8.399 ha/6.270 ha, thị xã An Khê 3.383 ha/2.920 ha, Phú Thiện 4.232 ha/3.395 ha... Tổng diện tích mía toàn tỉnh Gia Lai niên vụ mía 2017-2018 là hơn 42.000 ha, vượt xa so với quy hoạch của tỉnh theo Quyết định số 681/QĐ-UBND ngày 7-10-2010 của UBND tỉnh về việc phê duyệt quy hoạch trồng trọt gắn với công nghiệp chế biến trên địa bàn tỉnh đến năm 2015, tầm nhìn 2020 là 25.000 ha.

Nông dân hết mặn mà

Cũng vì ồ ạt chuyển đổi sang trồng mía không theo quy hoạch, không gắn với vùng nguyên liệu của các nhà máy đường cộng với việc ảnh hưởng của quá trình hội nhập đã khiến giá mía nguyên liệu liên tiếp giảm mạnh thời gian qua. Cụ thể, trong 2 niên vụ mía gần đây, giá mía giảm khá sâu, giao động khoảng trên dưới 700.000 đồng/tấn 10 chữ đường, giảm từ 20% đến 30% so với những niên vụ trước. Điều này đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người trồng mía, thậm chí là không ít người đã không còn mặn mà với cây mía và ồ ạt quay lưng với loại cây này.

Gia đình bà Nguyễn Thị Bắc (thôn 1, xã Hà Tam, huyện Đak Pơ) từng ăn nên làm ra với cây mía khi sở hữu 15ha  mía cùng 3 xe tải nhận thu mua, vận chuyển mía cho nhà máy đường An Khê. Song, 3 năm trở lại đây, giá mía liên tục giảm sâu, thu không đủ bù đắp chi phí đầu tư nên bà Bắc đã chuyển hơn một nửa diện tích đất sang trồng các loại cây khác. "Có một nghịch lý là trong khi giá mía giảm mạnh thì các chi phí đầu vào như phân bón, công chăm sóc, công thu hoạch... lại tăng dần qua các năm. Điều này đã khiến người trồng mía rơi vào tình cảnh đã khó lại càng thêm khó. Dù gia đình tôi có xe vận chuyển nhưng thu vẫn không bù đắp được chi phí, mỗi ha gia đình tôi lỗ từ 2 triệu đồng đến 5 triệu đồng. Do đó, để cắt lỗ và phân tán rủi ro, gia đình đã quyết định chuyển 7 ha đất sang trồng các loại cây trồng khác", bà Bắc cho hay.

Không những gặp khó khăn về giá cả xuống thấp, hiện nông dân còn đối mặt với tình trạng bệnh trắng lá mía đang có xu hương tăng mạnh ở hầu hết các địa phương. Cùng với đó là thực trạng thu mua của các nhà máy đường trên địa bàn còn tồn tại nhiều bất cập cũng là nguyên nhân khiến người trồng mía không còn mặn mà và ồ ạt bỏ mía. Anh Đinh Quốc Thủy (thôn Kim Năng, xã Ia Mrơn, huyện Ia Pa) đã quyết định như vậy đối với 2ha đất rẫy nhà mình. Nếu như năm đầu, với 2 ha mía, gia đình anh thu được khoảng 150 tấn thì đến niên vụ 2018-2019, phần lớn diện tích bị nhiễm bệnh trắng lá mía nên chỉ thu được hơn 70 tấn, giảm hơn 1 nữa. Cộng với việc nhà máy đường ép giá qua nhiều giai đoạn như muốn mía được chặt thì chủ đất phải "lót tiền" để các kiểm soát viên của nhà máy đường ưu tiên xếp lịch. Ngoài ra, giá cả thì người dân không được nắm rõ, phiếu tính tiền cũng không rõ ràng (ví dụ như bao nhiêu 1 kg mía, trừ bao nhiêu tạp chất, trừ bao nhiêu tiền công…). "Nhà máy đường muốn trừ bao nhiêu là trừ nên chúng tôi rất bức xúc. Do đó, gia đình tôi quyết định bỏ cây mía để chuyển sang cây trồng khác với hy vọng đem lại thu nhập ổn định hơn", anh Thủy cho biết.

Đồng tình với chuyện này, ông Trần Văn Tạm (thôn Thắng Lợi 4, xã Ia Sol) cũng bức xúc với chính sách thu mua còn nhiều bất cập của nhà máy đường. "Muốn có lịch chặt thì phải chạy theo mấy tay kiểm soát viên, lái xe và phải "bồi dưỡng" cho họ mới được ưu tiên chặt trước. Cũng chính vì vậy mà việc phân chia lịch chặt của nhà máy đường cũng không hợp lý, mùa khô thì chặt trên cao còn mùa mưa thì chặt dưới thấp, thậm chí nhiều rẫy mía già trổ cờ, khô cháy mà vẫn không được chặt trước. Hầu như năm nào mía của gia đình tôi cũng bị cháy, gây thiệt hại lớn, rất bức xúc nên tôi quyết định chuyển đổi 4/5 ha đất mía sang trồng cây trồng khác", ông Trạm bức xúc nói.

Với những lý do bất hợp lý của nhà máy đường đưa ra trong những vụ thu hoạch, làm ảnh hưởng đến thu nhập của người trồng mía, tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Gia Lai vào đầu tháng 3-2019, Bí thư Huyện ủy Kbang Trương Văn Đạt phát biểu rằng, việc đo chữ đường của nhà máy đường có vấn đề. Ông đề nghị Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Gia Lai cần kiểm tra, đánh giá vấn đề này, không thể trên cùng một ruộng mía 3ha mà có tới 3 chữ đường khác nhau như phản ánh của người dân trong các buổi tiếp xúc cử tri tại địa bàn.

Việc giá mía giảm mạnh trong những năm qua khiến nông dân không có lãi, thậm chí là lỗ. Điều này, khiến không ít người trồng mía trên địa bàn tỉnh Gia Lai chọn giải pháp bỏ mía để chuyển sang trồng cây khác với hy vọng mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Ngành nông nghiệp Gia Lai lại tiếp tục đối mặt với cái vòng luẩn quẩn "chặt trồng - trồng chặt" chưa bao giờ có hồi kết.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Gia Lai, tình trạng mía bị nhiễm bệnh trắng lá ngày càng gia tăng cả diện tích và số địa phương. Cụ thể, năm 2017, diện tích nhiễm bệnh trắng lá mía trên địa bàn toàn tỉnh là 836 ha, trong đó chủ yếu ở các huyện phía Đông Nam như huyện Ia Pa (712,4 ha); Phú Thiện (74,7 ha); thị xã Ayun Pa (28 ha). Đến cuối năm 2018, tổng diện tích mía bị nhiễm bệnh trắng lá đã tăng lên hơn 2.000 ha và đã lây lan ra toàn bộ các huyện, thị phía Đông và Đông Nam, trong đó, Ia Pa vẫn là huyện có diện tích nhiễm bệnh cao nhất với hơn 1.200 ha, Phú Thiện gần 500 ha, Đak Pơ gần 100 ha, Kông Chro hơn 73 ha...