Tạo điều kiện cho người nghèo phấn đấu cải tạo tốt được đặc xá

Nới lỏng điều kiện đặc xá cho người có hoàn cảnh khó khăn

Báo cáo giải trình tiếp thu do Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga trình bày nêu rõ, một số ý kiến đề nghị quy định điều kiện bắt buộc để được xét đặc xá với mọi tội phạm là phải thực hiện xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại, ý kiến khác cho rằng chỉ quy định phải thực hiện xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại đối với tội phạm tham nhũng hoặc một số tội phạm khác do Chủ tịch nước quyết định.

UBTVQH cho rằng, Luật Đặc xá hiện hành quy định phải chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ dân sự khác nhưng chỉ áp dụng đối với người phạm tội về tham nhũng và một số tội phạm khác do Chủ tịch nước quyết định.

Dự thảo Luật sửa đổi lần này sửa theo hướng bắt buộc phải chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ khác đối với mọi tội phạm. Theo bà Lê Thị Nga, quy định này chặt hơn nhưng làm giảm đi phần nào ý nghĩa của chính sách đặc xá và thu hẹp hơn đối tượng được đặc xá. Vì vậy, UBTVQH đề nghị cho giữ như quy định của Luật hiện hành, chỉ quy định điều kiện phải thực hiện nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác đối với người bị kết án phạt tù về các tội phạm tham nhũng hoặc một số tội phạm khác do Chủ tịch nước quyết định.

Chủ nhiệm UB Tư pháp Lê Thị Nga trình bày báo cáo thẩm tra Dự án Luật đặc xá (sửa đổi)

Một số ý kiến đề nghị cân nhắc, không quy định điều kiện phải thi hành xong nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác để tạo điều kiện cho người chấp hành án là người nghèo, chưa có điều kiện thực hiện nghĩa vụ dân sự thì vẫn được xét đặc xá.

Về ý kiến này, quan điểm của UBTVQH đồng tình cho rằng nếu quy định chặt như dự thảo Luật sẽ dẫn đến có những người mặc dù quá trình cải tạo rất tốt, đáp ứng nhiều điều kiện luật định...nhưng do hoàn cảnh kinh tế khó khăn không có khả năng thi hành nghĩa vụ dân sự trong bản án hình sự (mà không phải do họ cố tình chây ì, không tự nguyện chấp hành án) thì sẽ không bao giờ được đặc xá, ảnh hưởng đến công bằng xã hội và giảm đi ý nghĩa của chính sách đặc xá, đồng thời làm mất đi động lực của những người bị kết án là người nghèo phấn đấu cải tạo tốt. Vì vậy, dự thảo Luật lần này bổ sung quy định, đối với trường hợp người bị kết án về tội phạm khác không phải là tội phạm tham nhũng mà đã chấp hành được một phần nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác nhưng do lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn, không thể thực hiện được phần nghĩa vụ còn lại thì vẫn được xét đặc xá nếu có quyết định của cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền về việc chưa có điều kiện thi hành án đối với phần nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác còn lại đó theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự.

Về điều kiện về thời gian đã chấp hành hình phạt tù, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, Luật Đặc xá hiện hành quy định người được đề nghị đặc xá phải đã chấp hành được ít nhất 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất 14 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn. Lần sửa đổi này quy định “đã chấp hành được ít nhất 1/2 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất 15 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn”.

Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp cho rằng, quy định như dự thảo Luật sửa đổi vừa chặt hơn Luật Đặc xá hiện hành, vừa trùng lặp với điều kiện tha tù trước thời hạn quy định tại Điều 66 của BLHS. Và quy định này có thể dẫn tới không còn hoặc còn rất ít đối tượng để xét đặc xá vì các đối tượng đủ điều kiện được xét đặc xá thì cơ bản đã được Tòa án tha tù trước thời hạn có điều kiện (mỗi năm 3 đợt). Mặt khác, chưa thể hiện đúng tính chất của đặc xá là chính sách khoan hồng đặc biệt do Chủ tịch nước quyết định.

“Đề nghị Quốc hội cho giữ như quy định của Luật Đặc xá hiện hành. Riêng các đối tượng không được tha tù trước thời hạn có điều kiện quy định tại khoản 2 Điều 66 của BLHS nhưng theo Luật này được đề nghị đặc xá thì phải có thời gian chấp hành hình phạt tù dài hơn để bảo đảm sự phân hóa giữa các đối tượng, cụ thể là đã chấp hành được ít nhất 1/2 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất 17 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn” – bà Lê Thị Nga cho biết.

Cần quy định rõ trách nhiệm của Tổ thẩm định liên ngành để đảm bảo khách quan, minh bạch

 Tham gia thảo luận Dự án Luật đặc xá (sửa đổi), nhiều đại biểu vẫn còn những băn khoăn về quy định thời điểm đặc xá như trong dự thảo Luật. Theo đại biểu Mai Khanh (Ninh Bình), sở dĩ nhiều đại biểu góp ý vào quy định này do hiện nay, theo quy định tại dự thảo về ba thời điểm đặc xá, ngày lễ lớn của đất nước đã có quy định tại Nghị định số 145/2013/NĐ-CP của Chính phủ. Còn hai thời điểm sự kiện trọng đại của đất nước và sự kiện đặc biệt để đáp ứng yêu cầu đối nội, đối ngoại của Nhà nước thì chưa có văn bản nào quy định, và cũng chưa có giải thích cụ thể nên các đại biểu còn băn khoăn. 

"Chúng tôi nhận thức rằng, theo quy định về thẩm quyền đặc xá, thời điểm đặc xá, nhưng không nhất thiết đến thời điểm đó phải thực hiện đặc xá, mà việc đặc xá hay không là do Chủ tịch nước quyết định. Và trong nhiều năm qua vẫn thực hiện như vậy. Do đó, tôi đề nghị nếu giữ nguyên ba thời điểm đặc xá này thì nên có cân nhắc về giải thích từ ngữ, để những quy định này rõ ràng" - đại biểu Mai Khanh cho biết.

Đại biểu Mai Khanh băn khoăn về quy định thời điểm đặc xá

Đại biểu Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) đề nghị UBTVQH bổ sung thêm một số đối tượng vào diện không được đề nghị đặc xá quy định tại điều 12 của dự thảo luật là phạm nhân đã bị truy nã loại nguy hiểm trở lên mà không tự ra đầu thú, bị bắt.

Đại biểu tỉnh Tuyên Quang cho rằng, việc bổ sung này là cần thiết nhằm phân hóa nhóm phạm nhân này với những phạm nhân khác nhằm đảm bảo công bằng cho những người có án phạt tù có ý thức chấp hành án tốt đồng thời làm thay đổi nhận thức của các đối tượng bị truy nã ra đầu thú để hưởng khoan hồng, góp phần ngăn ngừa tội phạm.

Đại biểu Thúy cũng đề nghị bổ sung đối tượng là tội phạm về ma túy và tội phạm liên quan đến đánh bạc vào diện không được đề nghị đặc xá. "Loại tội phạm ma túy và tội phạm liên quan đến đánh bạc là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các loại tội phạm khác. Khả năng hoàn lương của các đối tượng này khi trở về địa phương rất thấp. Sau khi trở về địa phương thường gây mất trật tự, an ninh tại nơi cứ trú. Bên cạnh đó, những trường hợp tái phạm sau khi đặc xá chủ yếu tập trung vào số đối tượng này dù trong thời gian chấp hành án họ có thể cải tạo tốt", đại biểu Thúy phân tích

Đại biểu Trần Văn Quý (Hưng Yên) quan tâm đến nội dung trong dự thảo lần này có đưa ra quy định về nhiệm vụ của Tổ thẩm định liên ngành là tổ chức liên ngành gồm đại diện các cơ quan, tổ chức có liên quan do Bộ trưởng Bộ Công an quyết định thành lập để thẩm định danh sách, hồ sơ của người được đề nghị đặc xá.

"Theo quy định tại Điều 15, 16 và 36 của dự thảo Luật, qua nghiên cứu, chúng tôi thấy trách nhiệm, nhiệm vụ của Tổ liên ngành này còn chưa rõ ràng, có lúc chưa chặt chẽ, nhất là kết quả thẩm định của Tổ liên ngành sẽ là tư liệu, căn cứ mang tính đầu vào rất quan trọng để các cơ quan, thủ trưởng cơ quan lập hồ sơ trình hội đồng đặc xá. Trong dự thảo luật, qua nghiên cứu tôi thấy chưa có chế tài để kiểm soát và phê chuẩn kết quả của Tổ thẩm định này. Mà trong thực tiễn, việc nhầm lẫn, sai sót thường xảy ra ở khâu ban đầu" - đại biểu Trần Văn Quý cho biết và  đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra nếu có thể sẽ cụ thể hóa ngay trong Luật Đặc xá những chế tài về kiểm tra, phê chuẩn kết quả thẩm định. Nếu không được trực tiếp trong luật thì đề nghị các văn bản hướng dẫn thi hành luật của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng đảm bảo chặt chẽ để kết quả đảm bảo khách quan, minh bạch.