Quảng Nam: Mùa Xuân, mùa R’dáo của dân tộc Cơtu

R'dáo là một tục thăm hỏi giữa cha mẹ hoặc anh, em trai với con gái hoặc chị, em gái đã đi lấy chồng xa, lâu ngày chưa gặp. R'dáo có từ lâu đời của dân tộc Cơtu, thể hiện tình cảm sâu đậm của đồng bào đối với họ hàng thân thuộc.

R'dáo thường đi kèm với điều kiện kinh tế của gia đình, gia đình giàu có thì một năm đi hai lần, gia đình nghèo thì đi một lần. Thời gian đi R'dáo thường bắt đầu từ tháng sáu, tức là vào giữa năm đối với nhà đi hai lần, còn nhà nghèo thì vào mùa xuân khi năm cũ đã hết, ngày Tết đã đến.

Ngày nay, do nhu cầu làm ăn xa, đường sá thuận lợi nên nhiều người thân thuộc cũng có cơ hội gặp nhau; do vậy, đi R'dáo cũng ít diễn ra vào giữa năm mà thường vào mùa xuân, cận kề ngày Tết.

R'dáo chỉ bên nhà gái, cha mẹ thăm con gái, anh em trai thăm chị hoặc em gái. Mỗi lần đi R'dáo, nhà gái phải chuẩn bị những đồ ăn, thức uống như một lễ cưới của người Cơtu, nhưng R'dáo không lớn và không phô trương như đám cưới. Trước khi đi, con trai nhà gái phải vào rừng ngủ đêm để bắt con cá dưới suối, con chim trên rừng; còn con gái thì ở nhà dã gạo, nấu sôi, ngâm rượu và chuẩn bị tấm tút cho con hoặc chị, em gái. Khi mọi thứ đã chuẩn bị xong, nhà gái đi đến nhà chị hoặc em gái; nếu gần thì đi vào buổi chiều, còn xa thì vào sáng sớm.

Trong văn hóa của đồng bào Cơ tu, nhiều tập tục đẹp đang được bà con gìn giữ. (Ảnh minh họa).

Mỗi lần đí R'dáo, nhà gái không bao giờ báo cho nhà trai biết trước, vì nói trước sợ bước không qua, làm chị em mình buồn. Khi đến nhà, anh hoặc em vợ sẽ được anh hoặc em rễ niềm nở đón tiếp. Nhà trai không chủ động được nên có lúc cũng bất ngờ; nếu nhà có nuôi heo thì đỡ phần khó khăn, còn không thì phải chạy mua và giết làm thịt cho nhà gái, hoặc chuyển đồ ăn bên nhà gái mang cho chị hoặc em gái của mình để bên kia hỗ trợ, Cơtu gọi là víih ch'na. Có vậy tình cảm thêm sâu đậm, đó cũng là quy luật của R'dáo.

Khi đêm đã về, nhà trai mời họ hàng thân thích về nhà mình quay quần bên mâm rượu, đồ ăn do nhà gái đem qua. Có những câu hát lý cũng được bắt nguồn từ mâm rượu ấy, mọi người đối đáp với nhau, ai nghe được thì trả lời, còn không thì ngồi nghe hát. Trong lúc tiếp đãi khách nhà trai, nhà gái không bao giờ lấy hết những thứ mình đem mà để lại nữa phần cho em hoặc chị gái để chia cho cha mẹ chồng. Nhà trai cũng đem thịt heo, thịt rừng đủ bốn chân đãi nhà gái. Nhà trai khi đang ngồi cùng mâm ít khi ăn thịt heo đãi nhà gái, nhà gái cũng vậy.

Theo quan niệm, khi ăn thứ của mình đem đi chẳng khác nào đem về lại nhà mình, trời sẽ làm đổ căn nhà. Về khuya, khi cái giá lạnh của núi rừng đã bắt đầu len lõi vào da thịt thì mọi người cũng đứng dậy ra về với lời chào thân thiết: Nhăn phép anoo, ađhi acu chô! (Xin phép anh, em tôi về!). Nhà gái đi R'dáo chỉ ở qua một đêm, sáng sớm nhà trai đem phần thịt heo còn lại và các thứ đồ cần cho bỏ vào chiếc gùi của phụ nữ; nhà gái không chủ động xin đồ mà do nhà trai tự chủ động. Như vậy, mùa thăm hỏi (R'dáo) của một năm đã hoàn tất, mọi người như nhẹ nhàng trong lòng và tình cảm nhà trai, nhà gái càng thêm thân thiết, không bị phai mờ.

Văn hoá Cơtu nếu nhìn về mọi khía cạnh, kể cả văn hoá vật thể và phi vật thể thì hướng có lợi chiếm ưu thế hơn. Tập tục R'dáo chỉ là một chấm nhỏ của văn hoá Cơtu gắn bó từ lâu đời với đồng bào.

Ngày nay, theo xu hướng phát triển của thời đại, nhiều nét văn hoá của dân tộc bị lãng quên, chưa có ai đi tìm hiểu, nghiên cứu sâu. R'dáo là một tập tục đẹp, có ý nghĩa nhất của dân tộc Cơtu. R'dáo không mang tính chất lãng phí hoặc mê tín dị đoan, mà nó là một cầu nối tình cảm thân thiết của con người Cơtu.

Một mùa xuân mới lại về. Mùa R'dáo cũng đang trong không khí nhộn nhịp, tất bật. Khắp nơi trên núi rừng xa thẳm này, nơi đâu cũng nghe tiếng vui cười sau những ngày đi R'dáo xa mới về. Mọi nhà đang hân hoan chào đón năm mới.