Phòng, chống tham nhũng tại Thái Lan

Thông qua kết quả phát hiện, xử lý các vụ việc tham nhũng trong những năm qua và căn cứ vào việc đánh giá của các cơ quan chức năng, nhà nước Thái Lan khẳng định tình hình tham nhũng ở Thái Lan là nghiêm trọng. Tình trạng tham nhũng còn khá phổ biến trong quan hệ giữa công chức nhà nước với người dân và doanh nghiệp, giữa nhân viên các cơ sở dịch vụ công với khách hàng gây bức xúc trong dư luận xã hội. Vậy Thái Lan đã có những động thái gì để giải quyết vấn đề trên, thế nào thì được coi là tham nhũng trong nền công vụ Thái Lan? Việt Nam có thể học hỏi được gì từ kinh nghiệm phòng, chống của Thái Lan? Bài viết xin đi sâu về các khía cạnh này để có góc nhìn đa chiều về vấn đề chống tham nhũng - vấn đề khá nhức nhối của mọi quốc gia hiện nay.

Tiêu chí nhận diện tham nhũng

Khi nói về luật chống tham nhũng, Thái Lan không chỉ tập trung vào luật hình sự mà còn bao gồm rất nhiều luật pháp có liên quan, ví dụ: Luật tiếp cận thông tin, Luật xung đột lợi ích, Luật mua sắm công, Luật tự do báo chí; Luật bảo vệ người tố cáo và khiếu nại. Một số luật ở Thái Lan có chứa các biện pháp chống tham nhũng, có những quy định trực tiếp và gián tiếp nhằm vào phòng ngừa tham nhũng.

Luật pháp đối phó tham nhũng ở Thái Lan phản ánh ở một mức độ nào đó đặc tính của các chính quyền trước đây. Do hệ quả của các ưu tiên khác nhau của các chính phủ tương ứng, pháp luật chống tham nhũng của Thái Lan nói chung dường như không hoàn toàn đồng nhất và không phản ánh một cách tiếp cận quốc gia rõ ràng liên quan đến việc kiềm chế tham nhũng. Cụ thể, một số chính quyền cho phép tự quyết định nhiều hơn các chính quyền khác trong xác định các hành vi tham nhũng bằng cách sử dụng rộng rãi ngôn ngữ không rõ ràng trong pháp luật. Thông thường, luật pháp bao gồm các ngoại lệ mơ hồ mở ra cơ hội để làm suy yếu hiệu quả của tham nhũng. Tuy nhiên, so với nhiều quốc gia, Thái Lan đã ban hành một số lượng ấn tượng về các văn bản pháp luật về tham nhũng và đạo đức, tiêu chuẩn.

Theo Mục 7 Phần 6, Đạo luật Chống tham nhũng năm 2007, các hành vi tham nhũng là:

- Mọi hành vi của một viên chức chính phủ cấu liên quan đến sự không trung thực trong thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình;

- Bất kỳ hành vi nào của bất kỳ người nào (bao gồm cả viên chức chính phủ hoặc của cựu viên chức mà:

Hành vi có thể là hành vi tham nhũng theo Luật này mặc dù nó xảy ra bên ngoài Vương quốc.

Theo luật hình sự , có 6 loại tội phạm cơ bản: (1) hối lộ; (2) nhận hối lộ (gạ gẫm hoặc nhận quà tặng); (3) lạm dụng chức vụ cho lợi ích cá nhân; (4) Sở hữu tài sản không giải thích được nguồn gốc tài sản; (5) Nhận các khoản hoa hồng của đại lý hoặc nhân viên khu vực tư nhân; (6) hối lộ và tặng quà cho cử tri.

Những yếu tố cốt lõi của pháp luật về tội phạm hối lộ được thành lập bao gồm:

Phân cấp quản lý tài chính

Đạo luật hữu cơ chống Tham nhũng cũng cấm các quan chức nhà nước nhận tài sản hoặc lợi ích, việc vi phạm quy tắc này sẽ được coi là vi phạm nghĩa vụ được quy định trong luật.

Điều quan trọng là, những sửa đổi gần đây về Đạo luật Chống tham nhũng đã mở rộng phạm vi trách nhiệm của những người phạm tội. Ví dụ trách nhiệm pháp lý hiện nay có thể mở rộng với các đơn vị kinh doanh và quản lý cấp cao về tội hối lộ do nhân viên, đại lý, doanh nghiệp và những người khác làm thay cho công ty mà hành vi vì lợi ích của công ty. Đây là một động thái ngăn chặn của các luật trước đây về phòng, chống tham nhũng.

 Hoạt động của Thái Lan trong giám sát, kiểm tra, xử lý về tham nhũng

Hoạt động xây dựng pháp luật

Thái Lan chú trọng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật làm nền tảng cho hoạt động chống tham nhũng.

Thứ nhất, những sự thay đổi trong Hiến pháp Thái Lan

Hiến pháp là văn bản luật có giá trị cao nhất tại Thái Lan, các văn bản luật khác cũng để cụ thể và làm rõ hơn cho bản Hiến pháp. Trải qua quá trình xây dựng và phát triển đất nước, Thái Lan không ngừng hoàn thiện các bản Hiến pháp để phù hợp hơn với điều kiện của đất nước. Tính đến nay, Thái Lan có 20 bản Hiến pháp và Hiến chương (hiến pháp lâm thời) kể từ cuộc đảo chính năm 1932.

Hiến pháp năm 1997 được xem là bản Hiến pháp dân chủ và được gọi là "Hiến pháp của Nhân dân", được coi là bước ngoặt trong sự tham gia của công chúng việc soạn thảo cũng như bản chất dân chủ trong báo chí. Các thành viên của Hạ viện phục vụ nhiệm kỳ bốn năm, trong khi thượng nghị sĩ phục vụ nhiệm kỳ sáu năm. Hiến pháp Nhân dân 1997 cũng thúc đẩy quyền con người nhiều hơn bất kỳ hiến pháp khác.

Một số thay đổi cơ bản của Hiến pháp năm 1997 đến nay còn hiệu lực tại Thái Lan tác động mạnh tới hoạt động phòng, chống tham nhũng. Hiến pháp đảm bảo quyền công dân và quyền tự do bằng cách cho phép người dân tham ra trực tiếp vào quá trình ra quyết định của nhà nước. Các biện pháp đó bao gồm:

Bản Hiến pháp hiện hành là bản hiến pháp 2017, vua Thái Lan đã ký chấp thuận bản Hiến pháp mới, do quân đội soạn thảo và đã được thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 8/2016, vừa được ký ban hành vào 6/4/2017. Hiến pháp mới đảm bảo sự kiểm soát của quân đội Thái Lan trong các chính phủ tương lai bằng 250 ghế trong Thượng viện do bên quân đội chỉ định; điều này kích thích sự ổn định chính trị giúp các nhà đầu tư an tâm để đổ tiền vào Thái Lan trở lại. Thủ tướng Thái Lan cũng cho biết, nước này cần phải soạn thảo và thông qua ít nhất 10 đạo luật phát sinh từ Hiến pháp mới. Những nỗ lực của Chính phủ Thái Lan trong xây dựng hiến pháp mới góp phần ổn định chính trị, gia tăng quân đội và dần củng cố lòng tin của nhân dân về quyết tâm chống tham nhũng của Chính phủ.

Thứ hai, Củng cố cơ sở pháp lý để chống tham nhũng trong các lĩnh vực khác, bao gồm nhiều luật như: Luật hình sự; Đạo luật hữu cơ về chống tham nhũng; Xây dựng các luật khác nhằm tăng cường hợp tác với các tổ chức trong phòng, chống tham nhũng (Đạo luật Nhân viên Tổ chức Nhà nước; Luật chống rửa tiền; Đạo luật Dịch vụ Dân sự; Quản lý các quốc gia đối tác và Cổ phần của Bộ trưởng); Các loạt về hành động trách nhiệm pháp lý đối với hành vi sai trái của các cán bộ có thẩm quyền: Đạo luật về trách nhiệm pháp lý đối với hành vi sai trái của cán bộ có thẩm quyền, BE 2539, áp đặt các hình phạt đối với các cơ quan chính phủ và các quan chức chính phủ chịu đựng tham nhũng; luật kế toán.

 Thành lập các cơ quan giám sát, kiểm tra và xử lý tham nhũng

Thái Lan thành lập các cơ quan độc lập chống tham nhũng và các hành vi sai trái bao gồm: Ủy ban quốc gia chống tham nhũng (NCCC); tổ chức chống tham nhũng Thái Lan (ACT); Ủy ban bầu cử Thái Lan; Cảnh sát hoàng gia Thái Lan; Vụ Điều tra đặc biệt; Văn phòng Tổng kiểm toán Thái Lan. Các tổ chức này có sự độc lập theo hình thức: cơ cấu tổ chức và hoạt động nằm ngoài sự kiểm soát thông thường hoặc ảnh hưởng của các chính trị gia và đảng phái chính trị. Hơn nữa, việc bổ nhiệm thành viên các cơ quan này được thực hiện bảo các Ủy ban; được xem xét lại bởi các Ủy ban; cuối cùng được Thượng viện thông qua.

 Các biện pháp xử lý hành vi tham nhũng

Tham nhũng được giải quyết bằng nhiều biện pháp và được quy định chặt chẽ trong luật của Thái Lan. Theo đó, nếu tham nhũng sẽ chịu các biện pháp xử lý sau:

Hình phạt: Hình phạt vì vi phạm luật chống tham nhũng của Thái Lan rất mạnh. Chúng bao gồm phạt tiền đáng kể, phạt tù và án tử hình. Hình phạt tử hình có thể được áp đặt đối với các viên chức nhà nước Thái Lan, nước ngoài và quốc tế nhận hối lộ. Bộ luật Hình chưa đề cập đến các loại tham nhũng phức tạp hơn. Để khắc phục những trở ngại trong quy trình tố tụng hình sự, Thái Lan đã thông qua khái niệm "sự giàu có bất thường" trong Hiến pháp. Nói một cách đơn giản, theo tiền đề này, nếu một quan chức cho thấy "sự gia tăng bất thường" bằng tiền mặt hoặc tài sản, viên chức sẽ phải chứng minh nguồn gốc tài sản của mình. Nếu không thể đưa ra đủ bằng chứng về nguồn gốc tài sản, pháp luật cho phép giả định rằng "sự giàu có bất thường" có được thông qua các hành vi tham nhũng.

Ngoài ra, các quy định xử lý hành vi tham nhũng được trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các luật:

Triển khai giáo dục như là một chương trình, công cụ chống tham nhũng: Thực hiện các chiến dịch toàn vẹn và PR không khoan dung với tham nhũng: vào 6/9/2015, để đánh dấu Ngày Chống tham nhũng quốc gia, Bảo tàng Tham nhũng Thái Lan hiện đang trưng bày 10 tác phẩm điêu khắc, đại diện cho 10 phi vụ tham nhũng tai tiếng nhất. Mục đích của Chính phủ Thái Lan là muốn để người dân, các tổ chức thấy được hậu quả kinh tế, xã hội lâu dài; từ đó thay đổi suy nghĩ của người dân, các tổ chức về "tham nhũng là hành vi phổ biến" và những hành vi tham nhũng đó cần phải được tẩy chay và xử lý nghiêm minh.

Một số quy định mục tiêu quan chức chính phủ có tiền phạt được tăng lên gấp đôi trong trường hợp đó họ đồng lõa với bất cứ hành động rửa tiền. Quy định này được thực hiện để kiềm chế tham nhũng trong phạm vi tổ chức của Thái Lan.

 Kinh nghiệm phòng chống tham nhũng

Ủy ban quốc gia về phòng chống tham nhũng của Thái Lan đã đưa ra chiến lược chống tham nhũng Quốc gia :

Thứ nhất, đẩy mạnh nâng cao nhận thức của một xã hội dựa trên kỷ luật, toàn vẹn và nâng cao đạo đức

Thứ hai, vận động mọi thành phần chống tham nhũng

- Tăng cường PR chống tham nhũng;

- Tăng cường sự tham gia của tất cả các ngành: Thiết lập quy trình học tập trong các ngành; Phát triển nhiều kênh để đơn giản và an toàn tiết lộ tham nhũng; Thiết lập các khuyến khích cho người tố cáo.

- Nâng cao năng lực mạng lưới: Hỗ trợ quản lý mạng; Khuyến khích tinh thần mạng lưới trong tất cả các lĩnh vực xã hội; Theo dõi, giám sát và đánh giá việc thực hiện theo mạng nhằm giảm thiểu các hành vi nhũng nhiễu, tăng tính minh bạch, công khai.

Thứ ba, tăng cường các cơ quan độc lập để đấu tranh phòng chống tham nhũng và các hành vi sai trái.

Thứ tư, ban hành, cập nhật, bổ sung các văn bản quy phạm về chống tham nhũng và xây dựng đạo đức công vụ.

Thứ năm, Phát triển nhân viên chống tham nhũng và phát triển nhân viên chống tham nhũng chuyên nghiệp.

Bài học rút ra

Thái lan đại diện cho quốc gia có hệ thống quản lý trung bình, nơi mà vai trò của "nền chính trị dựa trên tiền bạc". Môi trường quản lý tại Thái Lan đã có được một số thay đổi đáng khích lệ như kết quả cải cách Hiến pháp và pháp luật sau khủng hoảng tài chính Đông Nam Á năm 1997. Những thay đổi này trong môi trường quản lý đã ảnh hưởng đặc biệt tới các thiết chế độc lập có trách nhiệm và tạo cơ sở pháp lý hiệu quả hơn đối với quyền được biết của người dân. Những thay đổi này, đảm bảo cho việc chống tham nhũng có hiệu quả.

Một số bài học được rút ra:

Thực hiện tốt nguyên tắc công khai, minh bạch: công khai trong mua sắm tài sản công, trong đấu thầu; công khai việc kê khai tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức…

ThS. Đặng Thị Lý

                                                                                       Học viện Hành chính Quốc gia

Tài liệu tham khảo:

1. http://www.tilleke.com/sites/default/files/anti_corruption_updated_2009_0.pdf

2.http://www.pricesanond.com/knowledge/anti-corruption-laws/thai-anti-corruption-law-overview.php

3.http://www.track.unodc.org/LegalLibrary/LegalResources/Thailand/Authorities/Thailand National Anti-Corruption Strategy Thailand.pdf