Nhạc sĩ Hoàng Quân: Người truyền lửa hát then, đàn tính ở Sài Gòn

Ông là người khởi sướng, có nhiều công sức quảng bá, đưa hát then, đàn tính độc đáo của dân tộc Tày Việt Bắc, Tây Bắc lên sân khấu Sài thành và đã tạo được ấn tượng đáng khích lệ. 

Là người cùng xứ tha hương rồi chọn Sài Gòn làm chốn ngụ cư, tôi và ông đều có những nỗi niềm khắc khoải hoài niệm về nguồn cội. Những lần gặp gỡ, tuy không nhiều, nhưng dường như lần nào ông cũng tạo được ấn tượng đối với những người đồng hương, bằng tiếng đàn tính và giọng hát then còn rất ngọt, dù đã ở tuổi ngoài 70.

 Nhạc sĩ Hoàng Quân với bộ sưu tập các loạị đàn tính tẩu và sáng tác các bài then mới phù hợp với thời hiện đại

Tôi nhớ mãi cái lần gặp đầu tiên, ông đàn và hát bài then cổ “Đi tìm hồn” với những lời du dương hư hư, thực thực, rất huyền ảo. “Hôm nay trời mở cho đất/ Hôm nay đất mở cho trời/ Đất trời cùng mở cho người/ Ngày này mới là ngày tốt/ Đi bắt được hồn thì mới trở về/ Hồn ơi ở đâu thì cứ ra/ Ở đâu thì cứ về/ Cha mẹ còn quý con như quả dưa/ quý con như viên ngọc”. Ông giải thích “Then” có nghĩa là “Thiên” là “Trời”, hát then tức là hát những bài hát thần tiên kỳ diệu mang yếu tố tâm linh, như giãi bày tâm tư, khát vọng, mơ ước của con người với nhà trời. Người hát then, đàn tính là người kết nối cuộc sống hiện tại với quá khú và tương lại, hướng tới cái đẹp thiêng liêng

Ngoài việc truyền dạy về nghệ thuật hát then, đánh đàn tính cho những người yêu thích loại hình nghệ thuật này, NS Hoàng Quân còn dành thời gian trong việc nghiên cứu cải tiến cây tính tẩu

Chính vì thế ngày xưa, hát then, đàn tính thường chỉ được tổ chức vào dịp lễ kỳ yên, hội xuống đồng, tân gia, cầu thọ. Qua nghiên cứu nguồn gốc xuất xứ ông khẳng định hát then, đàn tính được hình thành và phát triển từ khi vua Mạc Kim Cung (1598 – 1625) lên lập cung ở Bản Phủ, xã Hưng Đạo, huyện Hòa An, Tỉnh Cao Bằng ngày nay. Trong thời gian này để giải khuây, vua thường cho thành lập các đội múa hát tại địa phương.

  Tại TP. HCM hiện nay có rất nhiều câu lạc bộ hát then, đàn tính được thành lập và hoạt động tại các trung tâm văn hóa quân, huyện

Ông Bế Văn Phùng ở bản Vạn, xã Bế Triều, huyện Hòa An, Cao Bằng đã lập ra một đội nữ trẻ xinh đẹp hát hay, đàn giỏi tập luyện đêm ngày rồi vào cung trình diễn cho vua nghe. Tiếng đàn, giọng hát làm vua say mê, khen hay và  ban tặng cho Bế Văn Phùng chức danh Từ thiên quản nhạc. Theo đó, có thể coi ông Bế Văn Phùng là ông tổ của loại hình nghệ thuật hát then, đàn tính. Hát then, đàn tính tuy có chung một nguồn gốc xuất xứ, nhưng mỗi vùng lại có cách thể hiện riêng, giọng điệu riêng.

 Nghệ thuật hát then, đàn tính của mỗi một vùng ở các tỉnh miền núi phía Bắc theo NS Hoàng Quân đều có cách thể hiện và giọng điệu đặc trưng riêng

Then Lạng Sơn lắng sâu, dìu dặt, tha thiết, then Tuyên Quang mạnh mẽ hừng hực như khí thế của đoàn quân xung trận, then Hà Giang hát rất tròn vành rõ trữ trong trẻo như suối nguồn. Theo ông nếu lược bỏ những yếu tố mang tính mê tín đi, thì hát then, đàn tính là một loại hình nghệ thuật rất độc đáo được truyền lại từ tổ tiên người Tày, rất cần được bảo tồn, phát triển như hát xoan, như quan họ.

                          Những buổi biểu diễn trên sân khấu Sài Gòn của Câu lạc bộ hát then, đàn tính Người cao tuổi luôn tạo được ấn tượng trong lòng công chúng 

Luôn đau đáu, trăn trở trước sự mai một đần loại hình nghệ thuật hát then, đàn tính của dân tộc mình, từ những năm 80 của thế kỷ trước, ông đã dốc hết tâm huyết vào sáng tác những bản then mới, dựa trên những làn điệu then cổ, với lời ca hiện đại phản ánh cuộc sống đương đại. Đến nay ngoài sưu tầm, lưu giữ, bảo tồn được hàng chục bản then cổ, ông đã cho công bố hàng chục bản then sáng tác mới được các câu lạc bộ hát then, đàn tính ở Sài Gòn trình diễn, công chúng rất yêu thích. Đó là: “Nhớ ơn Bác Hồ”, “Cùng nhau gìn giữ màu xanh”, “Sài Gòn vang tiếng hát then”, “Tình ca biển đảo Trường Sa”…Trong các cuộc Liên hoan Nghệ thuật Hát then- Đàn tính toàn quốc, tất cả các tiết mục tham gia của đoàn Sài Gòn, đều do ông sáng tác, dàn dựng, biên đạo và đoạt giải cao.

Nhạc sĩ Hoàng Quân cùng các thành viên trong Câu lạc bộ hát then, đàn tính Người cao tuổi  tp.HCM biểu diễn giao lưu

 Ông chia sẻ: “Hát then, đàn tính chủ yếu chỉ phát triển ở Việt Bắc, Tây Bắc nhưng tôi lại muốn đưa nó vào Sài Gòn, nơi có rất nhiều loại hình nghệ thuật phát triển ở trình độ cao. Tình yêu quê hương, yêu nghệ thuật hát then, đàn tính của dân tộc mình đã thôi thúc tôi phải làm được điều gì đó để góp phần vào việc quảng bá, phát triển văn hóa bản sắc của người Tày”.  

Nhạc sĩ Hoàng Quân đang dành tâm huyết của mình để truyền dạy niềm đam mê hát then, đàn tính cho cháu đích tôn 

Bây giờ thì tiếng đàn tính và những bản then của ông đã ngân vang giữa Sài Gòn: “Nghe như tiếng suối reo đây đó/ Như tiếng rừng, tiếng gió, tiếng chim/ Tiếng đàn tính thân quen thuở trước/ Mang linh hồn non nước thân yêu/ Đàn tính sao mà thương như thế/ Anh đưa em về phố Sài Gòn/ Hòa cùng nhịp tiếng hát quốc tế/ Say lòng người lặng lẽ ngất ngây/ Đàn ơn hãy xa bay tiến bước/ Khắp mọi miền đất nước vọng xa”.