Người tìm vàng trong văn hóa Chăm

Ngôn ngữ là chìa khóa để mở cửa kho tàng văn hóa

 Năm 1988, tốt nghiệp khoa Ngữ văn, trường Đại học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh, Phú Văn Hẳn về công tác tại Viện Khoa học xã hội (phía Nam), sau đó anh được chọn đi tu nghiệp tại Malaysia 2 năm (1993 – 1995).

Năm 2003, khi tròn 40 tuổi, Phú Văn Hẳn bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành ngôn ngữ học, chủ yếu nghiên cứu ngôn ngữ Chăm. Trò chuyện với tôi, anh cho biết, là một trong số 54 dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, người Chăm có truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời và rất đa dạng, phong phú.

Một trong những cái đa dạng, phong phú ấy chính là người Chăm là một dân tộc có chữ viết sớm nhất ở nước ta. Truyền thống văn hóa ấy, đã góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc văn hóa Việt Nam.

Trong quá trình đi sâu nghiên cứu về văn hóa, xã hội người Chăm, tiến sĩ Phú Văn Hẳn đi tới nhận định rằng, trên đất nước Việt Nam ta các dân tộc có sự khác nhau về hoàn cảnh, lịch sử phát triển, dân số, truyền thống và bản sắc văn hóa.

Nét riêng đó đã tạo nên tâm hồn, bản chất, ý chí và sức mạnh của cộng đồng dân tộc Việt Nam. Ai cũng biết, văn hóa Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách và bản lĩnh Việt Nam, góp phần làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc. Trong đó văn hóa Chăm đã có sự đóng góp rất đáng kể.

 Là người đã tham gia nghiên cứu lâu năm về văn hóa Chăm nói chung và ngôn ngữ Chăm nói riêng, anh rất thấu hiểu điều ấy và khẳng định bản sắc văn hóa chính là sức mạnh.

Chính những điều ấy, đã thôi thúc anh ngày càng đam mê, tâm huyết nguyên cứu những nét văn hóa đặc sắc và độc đáo của dân tộc mình.

Trong khảo luận “Việc sử dụng chữ Chăm truyền thống Akhar Thrah đăng ở tác phẩm “Ngôn ngữ Chăm, thực trạng và giải pháp” (NXB Phụ nữ, năm 2011), anh đã đi sâu phân tích chữ Chăm Akhar Thah truyền thống bao gồm đặc điểm chữ viết và hệ thống ngữ âm. Từ đó anh đã so sánh được sự khác biệt giữa Akhar Thah truyền thống và chữ viết Chăm cải tiến của Ban biên soạn sách chữ viết Chăm.

TS Phú Văn Hẳn.

Theo anh, Akhar Thah là loại chữ viết được đánh giá rất ổn định từ nhiều thế kỷ. Trong việc dạy và học chữ viết Chăm với mục tiêu duy trì chữ viết truyền thống của dân tộc, nhằm giúp người Chăm thời nay đọc được, hiểu được văn bản Akhar Thah truyền thống còn được lưu giữ trong cộng đồng người Chăm.

Anh nói, ngôn ngữ có quy luật riêng, vì thế đòi hỏi người học phải tôn trọng quy luật này. Anh đã chứng minh có sức thuyết phục rằng, ngôn ngữ Chăm có mối quan hệ đặc biệt với nhóm ngôn ngữ Nam Đảo lục địa.

Người Chăm là một trong những tộc người cùng ngữ hệ Malayo – Polynesia với người Churu, Raglai, Êđê... Từ kết quả nghiên cứu này của anh cho thấy, ngôn ngữ Chăm thực sự là một di sản quý giá mà người Chăm cần phải tích cực bảo tồn hơn là tiến hành cải tiến.

Anh kiến nghị Đảng và Nhà nước nên quan tâm hơn nữa trong việc bảo tồn di sản ngôn ngữ Chăm, đồng thời kêu gọi người Chăm nên có ý thức hơn nữa về việc bảo tồn, phát huy ngôn ngữ của dân tộc mình.                                                   

Đãi cát tìm vàng 

Tiến sĩ Phú Văn Hẳn như thể người đi “đãi cát” để “tìm vàng”. Anh đã tìm hiểu, nghiên cứu một cách có hệ thống hơn, chuyên sâu hơn vào nhiều lĩnh vực khác trong đời sống văn hóa, xã hội Chăm từ quá khứ tới hiện tại và tương lai.

Trong đó, có lĩnh vực về tín ngưỡng và tôn giáo. Anh cho biết, người Chăm ở Việt Nam theo hai tôn giáo chính là Bà la môn và Hồi giáo. Nhưng trong Hồi giáo lại được chia thành hai là Hồi giáo cũ tức Bà ni và Hồi giáo mới tức Islam.

Theo nghiên cứu của anh và  một số nhà nghiên cứu khác, thì trong lịch sử phát triển người Chăm có một bộ phận đã có một cuộc hành trình khá dài qua đất Chân Lạp, Xiêm La và Malaysia, sau đó quay lại vùng An Giang, Tây Ninh đến Sài Gòn an cư lập nghiệp sinh sống.

 Trải qua cuộc hành trình như thế, nên về tín ngưỡng, tôn giáo dân tộc của họ chịu ảnh hưởng những yếu tố tín ngưỡng, tôn giáo của cộng đồng các dân tộc khác là điều dễ hiểu.

TS Phú Văn Hẳn phát biểu tại Đại hội Chi hội Văn học Nghệ thuật dân tộc Chăm. 

Hiện nay hầu hết người Chăm ở Nam bộ đều theo đạo Islam, nên trong quá trình phát triển văn hóa đã dung hòa với yếu tố văn hóa Islam và cả văn hóa của cộng đồng các dân tộc khác cùng sinh sống.

Năm 2005, tiến sĩ Phú Văn Hẳn chủ biên công trình “Đời sống văn hóa và xã hội người Chăm ở TP Hồ Chí Minh”, đã đi sâu nghiên cứu, khái quát những hoạt động đời sống và sinh hoạt tôn giáo của cộng đồng người Chăm rất thấu đáo.

Anh cho rằng, người Chăm Islam ở TP Hồ Chí Minh và các tỉnh Nam bộ tin vào thượng đế và Đức Muhammad, họ xem kinh Koran là chuẩn mực đạo đức để phán định các vấn đề.

Nhận thức rõ điều ấy, nên họ luôn sống chân tu và làm thật nhiều việc tốt cho đời, cho cộng đồng các dân tộc. Trong nghiên cứu về chế độ mẫu hệ của người Chăm hiện nay, anh cũng có những nhận xét rất sâu sắc và cho rằng, mẫu hệ vừa là một hình thái xã hội, vừa được xem như là một hình thái văn hóa trong tộc người Chăm.

Từ 1993 đến nay, với cương vị là Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật thiểu số TP Hồ Chí Minh, anh đã có nhiều nỗ lực trong việc tập hợp và tham gia cùng với đội ngũ văn nghệ sĩ các dân tộc ít người nói chung, người Chăm nói riêng sáng tác, sưu tầm, nghiên cứu văn học nghệ thuật mang đậm dấu ấn, bản sắc các dân tộc.

Đặc biệt trong nhiệm kỳ 2013 – 2018, với trọng trách là Chi hội trưởng Chi hội Văn học Nghệ thuật dân tộc Chăm, anh đã điều hành và cùng 40 hội viên có nhiều hoạt động thiết thực nhằm bảo tồn, phát huy, làm giàu thêm bản sắc văn hóa Chăm tại TP Hồ Chí Minh.

Với tâm niệm “đãi cát tìm vàng” anh và các cộng sự của mình đã sưu tầm và giới thiệu cuốn sách “Chuyện kể dân gian người Chăm Nam bộ” bằng song ngữ Chăm – Việt; xuất bản tuyển tập ca khúc “Tiếng hát Chăm bên sông Sài Gòn” và tuyển tập “Người Chăm ơn Bác Hồ”...

Với những gì mà anh và các cộng sự của mình đã làm trong nhiều năm qua, được cộng đồng các dân tộc ít người nói chung và người Chăm nói riêng ghi nhận, ủng hộ.

Đặc biệt là sự ủng hộ, quan tâm hỗ trợ và có những chính sách thiết thực với đồng bào người Chăm của các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương. Trước thềm năm mới  anh chia sẻ:

“Suốt hàng chục năm sống và làm việc tại TP Hồ Chí Minh tôi rất biết ơn Đảng và Nhà nước đã tạo điều kiện cho tôi có cơ hội đi sâu nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, xã hội của người Chăm.

Tôi rất cảm động và vui mừng khi năm 2004, Bộ VH-TT&DL đã tổ chức “Những ngày văn hóa Chăm” tại Hà Nội và kể từ ngày 1/5/2005, chương trình phát thanh tiếng Chăm đã chính thức được phát trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam.

Đó là những sự kiện làm nức lòng và tạo được niềm tin yêu của người Chăm với Đảng, Nhà nước”.