Lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu: Đã có sự tính toán, cân nhắc kỹ càng

Theo quy định của pháp luật hiện hành, tuổi nghỉ hưu của nam là 60 và nữ là 55 nhưng trên thực tế, tuổi nghỉ hưu bình quân chỉ đạt 54,17 tuổi (năm 2012) và đạt mốc 55 tuổi vào năm 2017, 56 tuổi vào năm 2018. Nhiều người lao động nghỉ hưu trước tuổi với lý do suy giảm sức khỏe nhưng lại vẫn tiếp tục tham gia thị trường lao động ở một công việc khác. Trong Bộ luật Lao động sửa đổi, bổ sung năm 2012 đã có một điểm mới, rất tiến bộ, đó là Luật đã đưa vào khái niệm "tuổi hưởng hưu" mà không dùng khái niệm "tuổi nghỉ hưu" (vấn đề đã được các nhà nghiên cứu đưa ra rất nhiều năm nay). Theo đó, tuổi hưởng hưu là độ tuổi mà người lao động sau một thời gian làm việc và tham gia đóng BHXH (ví dụ theo quy định hiện nay là 25 năm đối với nữ và 30 đối với nam), thì có quyền yêu cầu hưởng lương hưu. Còn tuổi nghỉ hưu là trần tuổi làm việc theo luật định, ví dụ như trong đề xuất sửa đổi Bộ luật Lao động của Chính phủ lần này là 60 đối với nữ và 62 đối với nam.

Trên thực tế, tuổi về hưu của một nghề không phải lúc nào cũng đồng nhất với tuổi về hưu của một đời người (có thể gọi là tuổi về hưu xã hội). Giới hạn về hưu của một nghề là các giới hạn về năng suất lao động và các yêu cầu về nhân trắc học khác. Tuổi về hưu xã hội là giới hạn chung áp dụng cho một xã hội ở một trình độ phát triển nhất định (ví dụ là 60). Như vậy, ai cũng có nghĩa vụ làm việc đến 60 tuổi và họ chỉ có thể nghỉ hưu sớm hơn nếu như sức khỏe suy giảm trên 61% (không phụ thuộc vào việc họ làm nghề gì). Chính vì vậy, xác định tuổi nghỉ hưu của một nghề là việc làm rất quan trọng, nhằm tạo tâm thế cho người lao động, người sử dụng lao động và xã hội trong lĩnh vực chuyển đổi nghề khi biết được ngưỡng tuổi nghỉ hưu, đặc biệt đối với một số nghề đặc thù. Ví dụ như cầu thủ bóng đá, 30 tuổi là “già” và có thể không đá bóng được; diễn viên xiếc, diễn viên múa cũng có tuổi nghỉ hưu rất sớm, công nhân trên 55 tuổi không nên xuống hầm mỏ, người lao động nghề dệt may sau 35 tuổi không còn nhanh nhẹn và cho năng suất cao được nữa... Nhưng ngược lại, với những nghề lao động trí óc, đòi hỏi trình độ lý luận và kinh nghiệm thực tiễn, tuổi nghỉ hưu lại thường rất cao.

Ảnh minh họa

Việc chuyển đổi nghề nghiệp, việc tiếp tục học tập là xu thế rất tốt trong thị trường lao động và cần phải được khuyến khích. Đối với từng nghề nghiệp, nếu chúng ta quản lý tốt và có sự chuẩn bị cho cả người sử dụng lao động và người lao động thì sẽ tạo điều kiện cho việc chuyển đổi nghề nghiệp phù hợp với điều kiện sức khỏe và năng lực. Chính vì chưa làm tốt việc chuyển đổi nghề nghiệp khi người lao động đạt ngưỡng tuổi nghỉ hưu của nghề nên thời gian qua, chúng ta đã phải xử lý tình huống giải quyết nghỉ hưu sớm, trừ tỷ lệ phần trăm hưởng lương hưu khi nghỉ trước tuổi. Dẫn tới tình trạng người nghỉ hưu sớm lại tiếp tục tham gia vào thị trường lao động để tăng thu nhập do sức khỏe còn phù hợp với những công việc khác.

Với lộ trình tăng chậm mà Chính phủ đề xuất trong Dự án Bộ luật Lao động Sửa đổi lần này có thể thấy đã có sự cân nhắc, tính toán hết sức kỹ càng, khoa học và chặt chẽ, trong quá trình triển khai cần có sự chuẩn bị về tâm lý cho tất cả mọi phía: chuẩn bị tâm lý cho Chính phủ, chuẩn bị tâm lý cho người lao động, người sử dụng lao động… Bên cạnh đó, việc điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu cũng được xem xét thực hiện đồng bộ với các chính sách khác về thị trường lao động và an sinh xã hội một cách tổng thể. Điều chúng ta cần làm là sớm quyết định lựa chọn lộ trình phù hợp, để có thể bảo đảm các yếu tố kinh tế - xã hội khi đối mặt với những thách thức mới của giai đoạn dân số già đang đến rất nhanh.

Ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cho biết, điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là công việc khó khăn, phức tạp do đây là vấn đề tổng hợp về kinh tế, chính trị, xã hội và nhân khẩu học. Để đảm bảo thành công trong việc điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu cần quyết tâm chính trị rất cao, sự đồng lòng, quyết tâm của lãnh đạo cấp cao và của cả hệ thống chính trị.

“Điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu là một xu thế phổ biến được thực hiện ở nhiều nước từ những năm 2010 đến nay nhằm ứng phó với quá trình già hóa dân số. Việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu cần có tầm nhìn dài hạn (50 năm hoặc dài hơn), bảo đảm sự ổn định của quốc gia, nhưng phải được thực hiện sớm theo lộ trình, không tạo sốc cho thị trường lao động. Nhật Bản là ví dụ điển hình của việc trì hoãn tăng tuổi nghỉ hưu, khi dân số già, bên cạnh việc nới lỏng chính sách nhập cư, Nhật Bản đang phải xem xét tăng tuổi nghỉ hưu với số tuổi tăng cao và hết sức đột ngột, từ 65 lên 74 tuổi”- Ông Bùi Sỹ Lợi cho biết.

Cũng theo ông Bùi Sỹ Lợi, một kinh nghiệm nữa trong việc triển khai chính sách, pháp luật nói chung và một chính sách có nhiều tác động đến nhiều phía như vấn đề tăng tuổi nghỉ hưu nói riêng, đó là cần làm tốt công tác tuyên truyền, tạo sự hiểu biết và đồng thuận xã hội, hạn chế thấp nhất những hệ lụy xấu xảy ra. Trên thực tế, hầu hết các nước khi điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu đều không nhận được sự ủng hộ của người dân do người dân luôn mong muốn sớm được hưởng hưu trí trong khi họ vẫn có thể tiếp tục làm việc để có thêm thu nhập bên cạnh lương hưu nếu vẫn đáp ứng được các yêu cầu của thị trường lao động. Tuy nhiên, vì lợi ích tổng thể và lâu dài của quốc gia, các nước vẫn phải đưa ra quyết định. Ví dụ đơn cử nhất là mới đây, tháng 7/2018, mặc dù có hơn 90% người dân Nga phản đổi chính sách tăng tuổi nghỉ hưu nhưng ngày 21/7/2018 với số phiếu ủng hộ áp đảo, dự luật tăng tuổi nghỉ hưu đã được Duma Quốc gia Nga thông qua.

“Cũng từ kinh nghiệm điều chỉnh tuổi nghỉ hưu của các quốc gia cho thấy, thời điểm tốt nhất thực hiện điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là khi thị trường lao động đang còn thặng dư lao động (số người trong độ tuổi lao động chiếm đa số tổng dân số); kinh tế đang trên đà phát triển, có tốc độ tăng trưởng tốt; cơ cấu dân số càng trẻ thì lộ trình điều chỉnh càng dài. Vào thời điểm này của Việt Nam, khi chúng ta đang bước dần từ giai đoạn dân số vàng sang dân số già, việc xem xét điều chỉnh tuổi nghỉ hưu đã là hơi chậm và cần có những quyết định sớm”- Ông Bùi Sỹ Lợi khẳng định.