Hút thuốc lá: Nguyên nhân gây các bệnh đường hô hấp

Ảnh hưởng của khói thuốc đến chức năng phổi

Bình thường khi chúng ta thở (hít vào, thở ra), không khí sẽ vào đường hô hấp trên qua mũi và miệng, nơi không khí được lọc, sưởi và làm ấm. Không khí hít vào sẽ đi qua khí quản để vào phổi và ngược lại.

Trong mỗi phổi đều có một hệ thống phế quản, phế quản gốc như là nhánh chính của cây  với các cành cây nhỏ là những phế quản, sau 17 - 20 lần phân chia thành các tiểu phế quản tận, từ các tiểu phế quản đó sẽ dẫn đến các túi nhỏ chứa khí gọi là phế nang, giống như chùm nho. Ở phế nang, quá trình trao đổi khí sẽ xảy ra. Máu sẽ đổi CO2 lấy O2 đến các tổ chức của cơ thể.Hệ thống hô hấp có một số hàng rào bảo vệ để chống lại các bệnh. Quá trình lọc ở đường hô hấp trên giúp ngăn chặn vi khuẩn, virút và các chất gây kích thích từ ngoài vào phổi. Khí quản và tổ chức phổi sản xuất ra chất nhầy giúp lấy và mang các chất bẩn ra ngoài. Hỗn hợp chất nhầy và chất tạp nhiễm sẽ được đưa ra ngoài nhờ các lông nhỏ li ti gọi là lông chuyển. Những lông này lay động rất nhanh về phía trên, trong một số vùng tốc độ của lông chuyển cao tới 1.000 lần/phút.

Khi khói thuốc đi vào qua miệng, người hút thuốc đã vô tình bỏ qua cơ chế bảo vệ thứ nhất, đó là quá trình lọc ở mũi. Những người hút thuốc thường bài tiết nhiều đờm hơn những người không hút thuốc mà khả năng đưa đờm ra khỏi đường hô hấp lại kém hơn. Điều này là do hệ thống lông chuyển ở người hút thuốc bị liệt, thậm chí bị phá hủy. Khói thuốc cũng làm thay đổi cấu trúc các tuyến tiết nhầy và do vậy thành phần của chất nhầy cũng bị thay đổi. Đôi khi các tuyến tiết nhầy bị tắc lại làm giảm khả năng bài tiết đờm. Hậu quả là chất nhầy ở những người hút thuốc bị nhiễm bởi các chất độc hại và bị giữ lại nhiều trong tổ chức phổi, cản trở sự lưu thông trao đổi khí.

Phổi của những người hút thuốc bị giảm diện tích bề mặt và giảm mao mạch, điều này có nghĩa là dòng máu lưu thông qua phổi bị giảm. Dẫn đến làm giảm cung cấp chất dinh dưỡng và oxy cần thiết cho cả nhu môi phổi và các tổ chức khác trong cơ thể để duy trì sự khỏe mạnh và chức năng bình thường của chúng.

Hút thuốc cũng gây ra hiện tượng gọi là tăng tính đáp ứng đường thở, do ảnh hưởng của các chất độc hại trong khói thuốc, đường thở bị co thắt. Khi điều này xảy ra thì luồng khí hít vào và thở ra đều bị cản trở ở người hút thuốc và do đó hình thành các tiếng ran rót, ran ngáy và có thể bị khó thở.

 Nhiều hình thức được tuyên truyền nhằm vận động cộng đồng nói không với thuốc lá.

Ở những người hút thuốc, nhiều thông số chức năng thông khí thay đổi, trong đó thể tích khí thở ra gắng sức trong giây đầu tiên (FEV1) giảm rất nhiều.Khói thuốc làm giảm sự phát triển của phổi và gây viêm tổ chức phổi ở trẻ nhỏ và thiếu niên, biểu hiện bằng tốc độ tăng FEV1 chậm lại. Ở lứa tuổi từ 20 - 30, hút thuốc gây tổn thương phổi kiểu khác. Khi ở giai đoạn này, phổi tăng trưởng chiều cao nguyên. Ở người hút thuốc, giai đoạn phát triển này ngắn lại và làm các bệnh lý gây ra do hút thuốc  sớm xuất hiện. Ở lứa tuổi trên 30, nếu hút thuốc tốc độ giảm FEV1 sẽ tăng gấp đôi (khoảng 40ml/năm) so với người không hút thuốc (khoảng 20ml/năm). Những người hút thuốc ở tuổi càng trẻ thì thời gian hút để gây ra bệnh liên quan đến đường hô hấp càng ngắn so với những người bắt đầu hút ở tuổi muộn hơn. Dưới đây là những loại bệnh liên quan đến đường hô hấp do hút thuốc lá gây nên.

Ung thư phổi: Hầu hết các nước, thuốc lá là nguyên nhân khiến hơn 90% ca tử vong vì ung thư phổi. Ung thư phổi không phổ biến ở người không hút thuốc. Thực tế ung thư phổi là căn bệnh hiếm thấy trước khi việc sử dụng thuốc lá trở nên phổ biến. 60 năm qua, tỷ lệ ung thư phổi tăng lên đáng kể cùng với số lượng người hút thuốc gia tăng. Trung bình người hút thuốc tăng nguy cơ liên quan tới ung thư phổi từ 5 đến 10 lần.

Các bệnh hô hấp cấp tính: Hút thuốc lá làm tăng số lần mắc bệnh và làm tình trạng nhiễm khuẩn nặng hơn. Nguy cơ mắc các bệnh hô hấp cấp tính ở người khỏe mạnh hút thuốc cao hơn người khỏe mạnh không hút thuốc từ 1,5 đến 7 lần. So với nhóm không hút thuốc, tỷ lệ chết do lao hô hấp ở nhóm hút thuốc lá cao hơn 3 đến 5 lần, tỷ lệ chết do cúm và viêm phổi cao hơn từ 1,4 đến 2,6 lần. 

Các bệnh hô hấp mãn tính: Hút thuốc lá đã được chứng minh là nguyên nhân của các vấn đề hô hấp mãn tính bao gồm: Viêm phổi, làm tổn thương quá trình sinh học ảnh hưởng đến phế quản và phế nang phổi, làm hạn chế phát triển chức năng phổi ở trẻ em, vị thành niên và chứng giảm chức năng phổi người lớn, gây ra các triệu chứng hô hấp quan trọng, làm tăng nguy cơ mắc bệnh và tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, làm giảm chức năng phổi ở trẻ sơ sinh khi mẹ hút thuốc trong quá trình mang thai...

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính: Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (PTNMT) là thuật ngữ để chỉ những tổn thương ở phổi có liên quan đến sự tắc nghẽn đường thở. Bệnh PTNMT đặc trưng bởi sự rối loạn thông khí tắc nghẽn không hồi phục hoàn toàn, được khẳng định chẩn đoán dựa vào đo hô hấp ký đồ với nghiệm pháp giãn phế quản không hồi phục hoàn toàn. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trên thế giới năm 2001 có khoảng 600 triệu người mắc bệnh PTNMT. Bệnh tiến triển kéo dài trong nhiều năm và cuối cùng dẫn đến tử vong. 

Bệnh PTNMT là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 4 trên thế giới. Mối liên quan giữa bệnh PTNMT và hút thuốc cũng mạnh như với ung thư phổi. Thuốc lá là nguyên nhân quan trọng nhất gây ra bệnh PTNMT. 15% những người hút thuốc lá sẽ có triệu chứng lâm sàng bệnh PTNMT và 80% đến 90% người mắc bệnh PTNMT nghiện thuốc lá.

Hút thuốc lá làm cho các yếu tố nguy cơ khác của bệnh này trở nên mạnh hơn. Đặc biệt những người hút thuốc lá bị ảnh hưởng xấu hơn bởi ô nhiễm môi trường, nhiễm trùng và phơi nhiễm với các chất khói độc so với người không hút thuốc. Người hút thuốc có tỉ lệ tử vong do bệnh PTNMT cao gấp 10 lần so với người không hút thuốc.

Bệnh Hen: Ở người hút thuốc, bệnh hen sẽ bị nặng hơn so với người không hút thuốc. Người hút thuốc có bệnh hen sẽ có nhiều đờm, dễ bị nhiễm bệnh, dễ bị dị ứng và ảnh hưởng tới sự lưu thông khí ở các đường thở nhỏ. Một nghiên cứu về tỷ lệ tử vong vì bệnh hen trong số người đang hoặc đã từng hút thuốc cao gấp đôi so với người không hút thuốc: 3,7/100.000 người so với 8,3/100.000 người.

Bệnh nhiễm trùng đường hô hấp: Hút thuốc làm suy yếu hệ miễn dịch của cơ thể. Những người hút thuốc hay bị nhiễm trùng đường hô hấp hơn những người không hút thuốc và thường bị nặng hơn. Trẻ em có bố mẹ hút thuốc lá bị bệnh đường hô hấp nhiều hơn trẻ em có bố mẹ không hút thuốc. Những người hút thuốc không chỉ hay bị viêm phổi hơn mà còn bị tử vong nhiều hơn. Những phụ nữ có thai bị viêm phổi mà hút hơn 10 điếu thuốc/ngày có tiên lượng xấu hơn những người không hút (chết mẹ, con...). Những người hút thuốc cũng hay bị cúm. Vắc xin phòng cúm ít hiệu quả đối với người hút thuốc và tỉ lệ tử vong do cúm ở những người hút thuốc cao hơn nhiều so với nhóm người không hút thuốc.

Như vậy, bức tranh về bệnh tật do hút thuốc lá gây nên phần nào đã cung cấp cho độc giả những thông tin bổ ích. Từ đó, nếu bạn đang hút thuốc thì nên điều chỉnh giảm dần việc hút thuốc. Nếu bạn không hút thuốc thì nên vận động người thân từ bỏ hành vi hút thuốc lá để luôn có một sức khỏe tốt.