Gỡ “nút thắt” đào tạo nghề cho lao động thất nghiệp: Bài 5 - Giải pháp để sử dụng hiệu quả Quỹ bảo hiểm thất nghiệp

"Phao cứu sinh" cho người lao động vượt qua đại dịch Covid-19

Sau hơn 11 năm thực hiện, nhất là sau khi chính sách bảo hiểm thất nghiệp được thực hiện theo Luật Việc làm, bảo hiểm thất nghiệp đã đạt được các kết quả đáng khích lệ, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. Đến hết năm 2019, cả nước có 13,4 triệu người tham gia bảo hiểm thất nghiệp, chiếm khoảng 27,5% lực lượng lao động trong độ tuổi; người thất nghiệp đến trung tâm dịch vụ việc làm đều được tư vấn, giới thiệu việc làm miễn phí; gần 6 triệu lượt người được hưởng trợ cấp thất nghiệp và hơn 190 nghìn người được hỗ trợ học nghề.

Đặc biệt, khi xảy ra đại dịch Covid-19 vừa qua đã và đang tác động lớn đến kinh tế, xã hội của nước ta; nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh phải tạm dừng hoạt động, thu hẹp quy mô sản xuất; nhiều người lao động mất việc làm ảnh hưởng tới thu nhập và đời sống thì bảo hiểm thất nghiệp đã thực sự phát huy vai trò, tính ưu việt của mình, thực sự trở thành "phao cứu sinh" của người lao động. Trong bối cảnh đó, hệ thống BHTN đã đóng vai trò nổi bật. Tính đến 30/5, Quỹ BHTN  đã chi trực tiếp hơn 4000 tỷ  cho người lao động và dự kiến hết năm  2020 có thể sẽ có hơn chục nghìn tỷ hỗ trợ cho người lao động, hàng triệu người lao động được tư vấn, giới thiệu việc làm để quay trở lại thị trường lao động.

Ðặc biệt, trong đại dịch Covid-19, hệ thống Trung tâm Dịch vụ việc làm đã phát huy chức năng quản trị thị trường lao động thông qua thực thi chính sách BHTN; giúp người lao động bảo đảm một phần cuộc sống, vượt qua những khó khăn lúc đại dịch.Bên cạnh đó, các trung tâm dịch vụ việc làm còn có hoạt động đặc thù là đẩy mạnh hoạt động thu thập thông tin về thị trường lao động, nắm bắt, cập nhật tình hình biến động lao động; khai thác vị trí việc làm trống để tư vấn, giới thiệu việc làm cho người lao động và cung cấp thông tin cho người sử dụng lao động, góp phần điều tiết thị trường, qua đó giảm tỷ lệ thất nghiệp.

Có thể thấy, chính sách BHTN có được kết quả như hiện nay là nhờ hệ thống văn bản hướng dẫn BHTN đã tương đối hoàn thiện tạo điều kiện thuận lợi trong việc tổ chức, thực hiện.Công tác triển khai được thực hiện đồng bộ, kịp thời và có sự phối hợp tốt giữa các ngành LĐ-TB&XH, BHXH, tài chính, nội vụ và các tổ chức đại diện cho người lao động, người sử dụng lao động...

Theo ông Bùi Sỹ Lợi-Phó Chủ nhiệm UB các vấn đề xã hội của Quốc hội,  chính sách BHTN ngày càng phát huy được vai trò quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, là một công cụ quản trị thị trường lao động hữu hiệu, gắn bó chặt chẽ với các chính sách việc làm, thị trường lao động chủ động, chương trình mục tiêu quốc gia về việc làm, chính sách tín dụng vay vốn tạo việc làm, dịch vụ việc làm, thông tin thị trường lao động... với mục tiêu hỗ trợ người lao động bảo vệ vị trí việc làm, duy trì việc làm, phòng tránh thất nghiệp. Nếu gặp rủi ro về việc làm, chính sách BHTN có các biện pháp nhằm thay thế, bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi thất nghiệp, hỗ trợ người lao động tham gia học nghề để nâng cao trình độ kỹ năng nghề hoặc chuyển đổi nghề nghiệp; tư vấn, giới thiệu việc làm để  người thất nghiệp nhanh chóng tìm được việc làm mới, đồng thời, người thất nghiệp còn được hưởng chế độ bảo hiểm y tế, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội.

 "Rõ ràng, đây là chính sách rất ưu việt và trong những năm vừa qua, chính sách BHTN đã bao phủ được hầu hết người lao động không may mất việc làm.", ông Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh.

BHTN phải thực sự trở thành công cụ quản trị thị trường lao động

Bên cạnh những mặt được thì kết quả thực hiện BHTN còn bộc lộ nhiều hạn chế. Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về cải cách chính sách BHXH đã chỉ rõ,  đó là chính sách BHTN chưa thực sự gắn với thị trường lao động, mới tập trung nhiều cho khu vực chính thức, chưa có chính sách phù hợp cho khu vực phi chính thức, còn nặng về giải quyết trợ cấp thất nghiệp, chưa chú ý thỏa đáng đến các giải pháp phòng ngừa theo thông lệ quốc tế. Cơ chế quản lý, cơ chế tài chính và tổ chức bộ máy thực hiện BHTN còn nhiều điểm bất cập. Ngoài ra, còn nhiều bất cập khác trong quá trình thực hiện như: phần mềm giải quyết hưởng BHTN, kết nối dữ liệu, chia sẻ thông tin liên ngành, cải cách thủ tục hành chính, tuyên truyền, kiểm soát trục lợi BHTN…

Theo TS Doãn Mậu Diệp, Nguyên Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, mặc dù, chính sách BHTN về cơ bản là tốt, tuy nhiên, hiện vẫn nặng về giải quyết hậu quả, tức là khi nào người lao động thất nghiệp thì chúng ta hỗ trợ trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ đào tạo để họ có thể thích ứng với công việc mới, nhưng lại nhẹ về phòng ngừa và giảm thiểu tình trạng thất nghiệp

"Ví dụ như các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, cơ cấu lại lực lượng lao động, bố trí lại lao động để tránh sa thải. Những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp để có thể tiếp tục sử dụng lao động thay vì cho họ thôi việc, chấm dứt hợp đồng. Những vấn đề như lao động trung niên, từ 35-40 tuổi bị sa thải chẳng hạn thì vẫn chưa có chính sách gì để hỗ trợ, trong khi rất nhiều nước  đã có những chính sách như hỗ trợ doanh nghiệp và đóng giúp một phần BHXH chẳng hạn để giảm chi phí cho doanh nghiệp để họ tiếp tục sử dụng lao động"- ông Doãn Mậu Diệp nêu ví dụ.

Cục trưởng Cục Việc làm Vũ Trọng Bình cho rằng,  vai trò quỹ BHTN ở tất cả các nước trên thế giới cả về mặt lý luận và thực tiễn đều đã khẳng định rõ, không chỉ chi trả, chia sẻ rủi ro mà quan trọng hơn là còn phải hỗ trợ người lao động thất nghiệp quay trở lại thị trường lao động.  "Hơn 10 năm qua, chính sách BHTN của chúng ta đã làm tốt việc chi trả, việc hỗ trợ người lao động  quay trở lại thị trường lao động cũng tương đối thành công nhưng để đáp ứng được yêu cầu trong thời gian tới vẫn còn nhiều việc phải làm", ông Vũ Trọng Bình nói.

"Quỹ BHTN không chỉ là công cụ an sinh xã hội mà thực chất là một công cụ quản trị thị trường lao động. Qua đánh giá của chúng tôi cho thấy, địa bàn nào công nghiệp hóa càng mạnh, thị trường lao động càng phát triển thì vai trò của Quỹ BHTN càng lớn. Thất nghiệp cũng là một trong những rủi ro của quá trình công nghiệp hóa và Quỹ BHTN sẽ giúp ổn định và phát triển thị trường lao động, là công cụ của nhà nước để quản trị thị trường lao động.  Việc cải cách đổi mới chính sách BHTN chính là thực hiện chủ trương của Đảng , nhà nước về quản trị thị trường lao động thích ứng với thông lệ thế giới và đòi hỏi của thực tiễn hiện nay", ông Vũ Trọng Bình nhấn mạnh.

Nâng cao năng lực của các cơ quan thực hiện chính sách BHTN

Để phát huy vai trò của bảo hiểm thất nghiệp trong thời gian tới, cần có những giải pháp để sử dụng hiệu quả Quỹ bảo hiểm thất nghiệp, ngoài việc chi trả trợ cấp thất nghiệp cho người lao động, đào tạo cần phải tăng cường chi cho việc thực hiện các nhiệm vụ thu thập thông tin thị trường lao động, khai thác vị trí việc làm trống để đẩy mạnh việc nhiệm vụ tư vấn, giới thiệu việc làm và hỗ trợ học nghề cho người lao động. Về lâu dài, cần hoàn thiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp theo hướng mở rộng diện bao phủ tham gia, nhất là người lao động trong khu vực phi chính thức, bổ sung các biện pháp hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động trong suốt quá trình tham gia bảo hiểm thất nghiệp để chính sách bảo hiểm thất nghiệp thực sự là công cụ quản trị thị trường lao động.

"Để chính sách BHTN thực sự trở thành công cụ quản trị thị trường lao động, trong thời gian tới, Bộ LĐ-TB&XH sẽ nghiên cứu, xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung Luật Việc làm, trong đó có các nội dung về BHTN. Bên cạnh đó, cần đánh giá lại  về năng lực và hiệu quả hoạt động cũng như vai trò của Trung tâm dịch vụ việc làm nhằm nâng cao vị thế, vai trò đối với việc thực hiện BHTN nói riêng và việc phát triển kinh tế- xã hội tại địa phương nói chung", Thứ trưởng Lê Văn Thanh nói.

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũng đã xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định số  61/2020/NĐ-CP về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 28/2015/NÐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điểm của Luật Việc làm về BHTN, trong đó có mở rộng các trường hợp bất khả kháng để được hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao động. Bổ sung trường hợp người lao động được nộp hồ sơ đề nghị hỗ trợ học nghề không phải nơi đang hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Cục trưởng Việc làm Vũ Trọng Bình cũng cho biết, Cục Việc làm hiện cũng đang thu thập số liệu, tổng kết tình hình thực hiện bảo hiểm thất nghiệp trong phạm vi xử lý để xây dựng Đề án "Nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị thực hiện chính sách BHTN". Mục tiêu của Đề án là nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị thực hiện chính sách BHTN, trong đó tập trung về tổ chức bộ máy và nhân sự, cơ chế tài chính đảm bảo tinh gọn, chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả để chính sách BHTN thực sự trở thành công cụ quản trị thị trường lao động; xây dựng hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm đồng bộ, hiện đại, phục vụ công tác BHTN, đáp ứng được sự phát triển của thị trường lao động.