Dành nguồn lực phù hợp cho công tác cai nghiện ma túy

Hiện nay, cả nước có hơn 196 nghìn người nghiện ma túy, trong đó có hơn 97 nghìn người nghiện đang ở ngoài xã hội, chiếm tỷ lệ 50%. Tình trạng người sử dụng chất ma túy trái phép, người nghiện ma túy ở ngoài xã hội, không được theo dõi, quản lý đã gây ra nhiều vụ phạm pháp hình sự.

Ðáng báo động là số đối tượng “ngáo đá” bị rối loạn tâm thần, mất kiểm soát hành vi gây ra các vụ giết người, cố ý gây thương tích, tai nạn giao thông… đặc biệt nghiêm trọng, làm chết, bị thương nhiều người, ngày càng tăng, khó kiểm soát, gây hoang mang, lo lắng trong nhân dân.

Vẫn còn gặp phải một số khó khăn, vướng mắc

Theo báo cáo của Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, năm 2022, các cơ sở cai nghiện ma túy công lập trên cả nước đã tổ chức cai nghiện cho hơn 63 nghìn người, trong đó số tiếp nhận mới là hơn 31 nghìn người; số tái hòa nhập cộng đồng là gần 33 nghìn người; gần 15,5 nghìn người bị quản lý sau cai nghiện, tập trung chủ yếu ở các tỉnh, thành phố lớn và các tỉnh Tây Bắc, bắc miền trung.

Hiện, cả nước có 22 cơ sở điều trị các đối tượng nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế thuộc ngành lao động-thương binh và xã hội quản lý tại 18 tỉnh, thành phố. 20 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tổ chức cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng; 13 cơ sở cai nghiện ma túy tự nguyện do tổ chức, cá nhân thành lập. Số người hoàn thành chương trình cai nghiện, được hỗ trợ, quản lý sau cai tại cộng đồng gần 20,5 nghìn người.

Theo Nghị định số 109/2021/NÐ-CP của Chính phủ ngày 8/12/2021 về quy định cơ sở y tế đủ điều kiện xác định tình trạng nghiện ma túy và hồ sơ, trình tự, thủ tục xác định tình trạng nghiện ma túy, 61/63 sở y tế tỉnh, thành phố công bố 3.521 cơ sở y tế đủ điều kiện xác định tình trạng nghiện ma túy. Tuy nhiên, nhiều cơ sở cai nghiện không bảo đảm về cơ sở vật chất, khu lưu trú dành riêng cho người nghiện ma túy.

Công tác cai nghiện tại gia đình và cộng đồng tại nhiều địa phương chưa được triển khai hiệu quả do thiếu các tổ chức, cá nhân, đơn vị đủ điều kiện cơ sở vật chất, nhân lực cung cấp dịch vụ cai nghiện theo quy định. Ðáng chú ý, công tác xác định tình trạng nghiện ma túy tại nhiều địa phương hiệu quả còn hạn chế; công tác sau cai nghiện, quản lý người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy chưa có sự tham gia tích cực của gia đình và bản thân người nghiện.

Phần lớn người nghiện, sử dụng chất ma túy trái phép không có công ăn việc làm ổn định, thường xuyên vắng mặt tại địa phương hoặc tìm cách trốn tránh, chống đối việc cảm hóa, giáo dục. Công tác quản lý, tư vấn, hỗ trợ học nghề, tạo công ăn việc làm, hỗ trợ vốn cho những người hoàn thành chương trình cai nghiện ở một số địa phương chưa được quan tâm thực hiện hiệu quả.

Tại Sơn La, tỉnh miền núi, biên giới, nằm trên tuyến địa bàn trọng điểm Tây Bắc, hằng năm, số vụ phạm tội ma túy luôn chiếm hơn 70% tổng số vụ phạm tội trên địa bàn. Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La Tráng Thị Xuân cho biết: Toàn tỉnh có gần 2,6 nghìn người nghiện ma túy, trong đó tại cơ sở y tế là 1,5 nghìn người, trong cơ sở giam giữ là gần 1 nghìn người.

Theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy năm 2021, có hai hình thức cai nghiện bắt buộc và tự nguyện. Tuy nhiên hiện nay, trên địa bàn tỉnh chưa có tổ chức, cá nhân, đơn vị sự nghiệp công lập nào đăng ký cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tại gia đình, cộng đồng. Nguyên nhân, do các điều kiện cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại cộng đồng cao; chưa có chính sách cụ thể khuyến khích cá nhân, tổ chức đăng ký cung cấp dịch vụ.

Việc tổ chức điều trị nghiện bằng thuốc thay thế còn khó khăn do chỉ điều trị được đối với nghiện các chất thuốc phiện, hê-rô-in, còn đối với ma túy tổng hợp không có hiệu quả. Việc uống thuốc phải được thực hiện hằng ngày, dưới sự giám sát của cán bộ y tế, trong khi cơ sở cấp phát thuốc xa nơi cư trú của người nghiện dẫn đến nhiều trường hợp bỏ điều trị…

Phát biểu tại hội nghị triển khai công tác phòng, chống ma túy năm 2023 của Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS, ma túy, mại dâm, Bộ trưởng Lao động-Thương binh và Xã hội Ðào Ngọc Dung khẳng định: Thời gian qua nếu như không có sự quyết liệt, hiệu quả của Bộ Công an, kết quả trong công tác cai nghiện khó có thể giữ được kết quả. Vấn đề cai nghiện ma túy chưa khi nào là dễ dàng đối với các địa phương.

Cụ thể, các cơ sở cai nghiện ma túy hiện nay đều quá tải, mới chỉ đáp ứng được khoảng 60% nhu cầu, không ít cơ sở luôn trong tình trạng quá tải gấp ba đến bốn lần. Số người nghiện đang có xu hướng ngày càng trẻ. Cơ sở cai nghiện công lập thiếu đội ngũ y, bác sĩ, hoặc không có giấy phép hoạt động khám, chữa bệnh cho nên không đủ điều kiện, thẩm quyền xác định tình trạng nghiện theo quy định.

Các cơ sở cai nghiện ma túy nhìn chung đều xuống cấp; đội ngũ làm công tác cai nghiện còn gặp nhiều khó khăn, số lượng thiếu, yếu. Cơ sở y tế xã, phường không bảo đảm vật chất, khu lưu trú dành riêng cho người nghiện còn thiếu; xác định được người nghiện nhưng lại không có cơ sở để đưa họ vào giám sát hoặc bắt buộc cai nghiện.

Ông Cao Văn Thành nêu rõ, trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện vẫn còn gặp phải một số khó khăn, vướng mắc. Theo đó, các cơ quan tham mưu cấp huyện, cấp tỉnh còn lúng túng trong việc xác định, chỉ định đơn vị sự nghiệp thuộc UBND cấp huyện cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện ở cộng đồng; việc tổ chức cho người nghiện ma túy đăng ký tự nguyện cai nguyện chưa bài bản do không bố trí cơ sở vật chất, thiếu đội ngũ cán bộ có chuyên môn, hiểu biết về cai nghiện để tư vấn, hướng dẫn cho người nghiện, gia đình người nghiện thực hiện việc tự nguyện cai nghiện; chưa có kinh phí thực hiện chính sách mới.

Ngân sách bố trí hàng năm cho công tác cai nghiện thấp

Cùng với đó, theo lãnh đạo Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội, điều kiện hoạt động của cơ sở cai nghiện bắt buộc chưa đảm bảo, ngân sách bố trí hàng năm cho công tác cai nghiện thấp; chưa có các chính sách hỗ trợ, thu hút cán bộ làm công tác cai nghiện, quản lý sau cai nghiện ma túy.

Theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy, cơ sở cai nghiện ma túy công lập có thẩm quyền xác định tình trạng nghiện nhưng có sự chưa thống nhất giữa các quy định của pháp luật về khám chữa bệnh và xử lý vi phạm hành chính về vấn đề này.

Từ những khó khăn, vướng mắc trên, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội Cao Văn Thành kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ bổ sung nội dung nâng cấp, sửa chữa, bổ sung trang thiết bị, phương tiện cho các cơ sở cai nghiện ma túy công lập vào Chương trình đầu tư công trung hạn 2021 - 2025 để báo cáo cơ quan có thẩm quyền, nhằm đảm bảo các điều kiện cho cơ sở thực hiện đúng quy định của Luật Phòng, chống ma túy và Nghị định số 116/2021/NĐ-CP.

Đồng thời chỉ đạo các bộ ngành liên quan cân đối, bố trí kinh phí phù hợp để thực hiện được các nhiệm vụ cai nghiện ma túy và quản lý sau cai nghiện được giao trong Chương trình phòng chống ma túy giai đoạn 2021-2025.

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Ðào Ngọc Dung kiến nghị: Thời gian tới, cần nâng cấp chính sách cho cán bộ, nhân viên, đầu tư hạ tầng, các cơ sở cai nghiện ma túy, nhất là những tỉnh hiện nay cơ sở cai nghiện đã xuống cấp, không đáp ứng được tình hình thực tế; đồng thời, cần tiếp tục tăng cường đầu tư tài chính phục vụ công tác cai nghiện, sau cai, phòng, chống AIDS, mại dâm, ma túy, tập trung đối với lứa tuổi thanh, thiếu niên; đào tạo nghề ngay trong cơ sở cai nghiện cho số đối tượng nêu trên; đa dạng hóa các hình thức cai nghiện, bảo đảm hiệu quả phòng, chống ma túy ở từng cấp, địa phương…

Về phía Bộ Công an, Trung tướng Nguyễn Duy Ngọc cho rằng, phải làm giảm đầu “cầu” của người nghiện và tấn công đầu “cung” là những ổ nhóm, đường dây tội phạm ma túy thì mới có thể hạn chế được tình trạng người nghiện gia tăng. Ðể làm được điều này, các bộ, ngành, địa phương cần phải tính toán, giải quyết những phần việc cấp bách trước, không chờ tuần tự thời gian, nhiệm vụ đặt ra theo lộ trình.