Áp dụng thống nhất xét xử tội phạm xâm hại tình dục trẻ em

Số vụ tố cáo xâm hại trẻ em tăng lên

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, sau khi Luật Trẻ em và Nghị định số 56/2017/NĐ-CP có hiệu lực thi hành, đặc biệt là Chỉ thị số 18/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, công tác phòng, chống xâm hại trẻ em đã có những chuyển biến tích cực. Nhận thức, kiến thức của người dân và trẻ em về phòng, chống xâm hại trẻ em đang dần được nâng cao. Số vụ việc được phát hiện, lên tiếng, số lượng thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm hại trẻ em có xu hướng tăng lên. Xâm hại trẻ em trở thành vấn đề bức xúc, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm.

Các cơ quan chức năng ở Trung ương và địa phương có sự vào cuộc quyết liệt, kịp thời trong chỉ đạo, giải quyết các vụ việc xâm hại trẻ em, từng bước củng cố niềm tin của người dân, đẩy mạnh và nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác phòng, chống xâm hại trẻ em. Công tác hỗ trợ, can thiệp, bảo vệ đối với trẻ em là nạn nhân của xâm hại từng bước được tuân thủ chặt chẽ. Nhiều địa phương ban hành cơ chế, chính sách và giải pháp đặc thù phù hợp để giải quyết các vấn đề bạo lực, xâm hại trẻ em.

Tuy nhiên, nhiều quy định pháp luật, chính sách cụ thể liên quan đến bảo vệ trẻ em nói chung và phòng chống xâm hại trẻ em nói riêng vẫn đang trong quá trình rà soát, nghiên cứu, hoàn thiện. Các quy định pháp lý về một quy trình tố tụng thân thiện, sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa các cơ quan tư pháp với các cơ quan, tổ chức cung cấp dịch vụ bảo vệ trẻ em từ điều tra, giám định pháp y cho đến truy tố, xét xử, phục hồi, hòa nhập đối với trẻ em là nạn nhân bị xâm hại chưa cụ thể, chậm được sửa đổi, bổ sung. Bên cạnh đó, vẫn còn hiện tượng chính quyền địa phương, cơ sở giáo dục không thông tin, báo cáo đến cơ quan chức năng và cấp có thẩm quyền các vụ việc bạo lực, xâm hại trẻ em mà bao che, tự tìm cách xử lý vụ việc…

Báo cáo của các cơ quan tố tụng cũng cho thấy, tình hình các tội phạm xâm hại tình dục trẻ em có chiều hướng tăng về tính chất và mức độ nghiêm trọng. Các hành vi hiếp dâm, giao cấu và dâm ô với trẻ em xảy ra còn nhiều và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bình thường của trẻ em, trong đó nhiều vụ án gây bức xúc trong dư luận, quần chúng nhân dân.

Tháo gỡ khó khăn trong xét xử những vụ án xâm hại trẻ em

Qua thực tiễn xét xử các vụ án xâm hại tình dục trẻ em cho thấy, việc phát hiện, thu thập chứng cứ, giám định, chứng minh tội phạm gặp rất nhiều khó khăn do thiếu dấu vết, chứng cứ và đối tượng có hành vi xâm hại thường rất khôn khéo để che đậy hành vi phạm tội của mình, kể cả việc đe dọa, khống chế nạn nhân. Mặt khác, trẻ em chưa đủ nhận thức để có thể nhận biết đâu là các hành vi xâm hại tình dục; nhiều trẻ bị khủng hoảng tâm lý, trầm cảm nặng sau khi bị xâm hại nên không thể trình báo với cơ quan chức năng hoặc khai báo không thống nhất; nhiều gia đình không tố giác tội phạm do sợ ảnh hưởng đến tương lai con em hoặc khai báo chậm nên rất khó khăn trong khâu thu thập, đánh giá chứng cứ… Cơ quan chức năng lấy lý do người bị hại khai báo không nhất quán, chứng cứ, dấu vết mờ nên chưa quyết liệt trong khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vì sợ oan sai.

Để xử lý những hành vi này, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung khá cụ thể, tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong đấu tranh phòng chống các tội phạm xâm hại tình dục. Tuy nhiên, vẫn còn có một số quy định mang tính khái quát, định tính dễ dẫn đến hiểu và áp dụng không thống nhất. Nhằm tháo gỡ những khó khăn này, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi vừa được thông qua sẽ hướng dẫn cụ thể và thống nhất, đưa ra các khái niệm, nguyên tắc xử lý rõ ràng đối với hành vi xâm hại tình dục trẻ em và việc tổ chức xét xử các vụ án này. Đặc biệt, Nghị quyết lần này cũng nhấn mạnh vào nội dung xây dựng tòa án thân thiện với trẻ em.

Nghị quyết gồm 8 điều, trong đó có các nội dung hướng dẫn cụ thể về các tình tiết xâm hại tình dục trẻ em, bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm, bộ phận khác trên cơ thể, dụng cụ tình dục hoặc dụng cụ khác được sử dụng vào hoạt động tình dục; giải thích cụ thể thế nào là hành vi giao cấu, hành vi quan hệ tình dục khác, hành vi dâm ô, trình diễn khiêu dâm…

Nghị quyết cũng hướng dẫn cụ thể về một số tình tiết định tội, tình tiết định khung hình phạt; các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự; nguyên tắc xử lý đối với người phạm tội xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi và việc tổ chức xét xử vụ án xâm hại tình dục có bị hại là người dưới 18 tuổi.

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh, đây là Nghị quyết quan trọng. Việc ban hành Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi nhằm bảo đảm áp dụng đúng, thống nhất pháp luật là cần thiết trong bối cảnh hiện nay.