Ánh sáng mới ở vùng đất lắm hủ tục

Tục sinh đôi giết một đã lùi vào quá khứ.

Ánh sáng mới từ những người trẻ 

         Người Tà Rẻ là một nhánh của người Xê Đăng sống quần cư dưới chân núi Ngọc Linh hùng vỹ thuộc huyện Đắk Glei (Kon Tum). Trong tâm thức của lớp trẻ đã nhen nhóm nhiều sự biến chuyển trong nhận thức và các phong tục sinh hoạt hàng ngày. Anh Y Hoát (xã Đắk Nhoong) tâm sự: “Mình được giao lưu với các xã khác, được các cán bộ biên phòng giải thích về các hủ tục, trong đó hủ tục sinh đôi thì giết một hay bỏ mặc phụ nữ khi trở dạ vào rừng sinh con. Ám ảnh nhất đối với những người trẻ như mình là tục sinh đôi phải giết một, mà tự tay người mẹ phải bỏ một trong hai đứa bé vừa được mình mang nặng đẻ đau”.

Kể về hủ tục hãi hùng là “trả lại cho Giàng một đứa” tồn tại trong đời sống người Tà Rẻ xưa kia, Y Hoát cho biết, đứa trẻ xấu số được người mẹ bỏ đói trong rừng hoặc trên rẫy cho đến chết. Trước khi đem con đi bỏ, người mẹ cho nó bú thật no, cuốn nhiều tã lót cho ấm cùng những lời thì thầm cầu nguyện cho đứa con của mình về bên kia sẽ được Giàng che chở. Hành động này được buôn làng khích lệ và cho rằng, đứa trẻ đó ra đi mang theo tất cả mọi điều không may mắn. Y Hoát quả quyết: “Chỉ cách đây 10 năm thôi thì dường như rất hiếm hoi có các trường hợp sinh nở tìm đến các y sỹ hay trạm y tế, mà sản phụ được lặng lẽ đưa vào rừng. Khi trong bụng những người phụ nữ có dấu hiệu đau râm ran, người chồng đốt một đống lửa, nhắm nghiền mắt hướng về phía cánh rừng mà anh ta sẽ tới, cứ lặng im như thế hàng giờ đồng hồ rồi đưa vợ lên rừng và để ở đó cho tự sinh nở. Nhiều đứa trẻ cảm phong, trúng gió, chết tức tưởi... Giờ thì khác rồi, cứ trở dạ là các ông chồng đưa vợ đến ngay trạm y tế xã”.

Người bệnh được bác sĩ và cán bộ biên phòng thăm khám, điều trị bằng thuốc.

Thế nhưng, cuộc chiến chống lại các hủ tục lậc hậu trong đồng bào Tà Rẻ không hề dễ dàng. Như tâm sự của chị Y Toan: “Ban đầu nghe các cán bộ nói mãi, với lại chồng đang bị bệnh nên mới ra trạm y tế đẻ thôi, vẫn thích đẻ trong rừng hơn, vì đó là tục lệ đã có từ lâu lắm rồi mà. Nhưng rồi, sinh con ở trạm y tế được cho thêm sữa về uống. Ban đầu lạ lắm, uống không vô nhưng rồi cũng quen...”

Hủ tục “thầy cúng đuổi bệnh” cũng dần lùi xa khỏi thế hệ mới của người Tà Rẻ. Hủ tục này in đậm nhất ở các xã: Xốp, Đắk Nhoong. Theo lời ông Võ Công Định, Trạm trưởng trạm y tế xã Đắk Nhoong, hơn 10 năm gắn bó với đồng bào dân tộc thiểu số Tà Rẻ và Xê Đăng, ông đã thuộc từng đường buôn, từng nóc nhà, bởi không chỉ làm việc tại trạm, ông còn cùng các y, bác sĩ của trạm đến tận các buôn để khám bệnh, tuyên truyền cho bà con cách ăn ở hợp vệ sinh, phòng tránh các bệnh thường gặp, cách chăm sóc trẻ em. Đặc biệt, hàng tháng trạm đều có lịch đi tiêm chủng ở các buôn xa, chính vì vậy nên nhận thức trong những thế hệ trẻ nơi đây đã thay đổi đáng kể.

80 %trẻ em dân tộc Tà Rẻ được tiêm phòng theo quy định. 

Ở Đắc Nhoong hay xã Xốp bây giờ không còn trường hợp nào sinh đẻ tại nhà, trong rừng, không còn phong tục sinh xong, chờ nhau bong ra mới cắt rốn và ủ ấm cho trẻ sơ sinh nữa. 80% trẻ được tiêm phòng đúng lịch, đúng liều. Cách đây không lâu, người dân chỉ biết tin vào thầy cúng nên mỗi năm riêng xã Đắk Nhoong có hơn 10 người chết do sốt rét, hiện nay chỉ còn 4 ca nghi sốt rét, nhưng khi xét nghiệm thì không có ký sinh trùng. 

Thành kính với rừng, thích ở nhà xây

Điều đặc biệt in sâu trong tâm thức của những người dân tộc thiểu số trong các buôn làng ở Đắk Glêi là bà con rất thành kính với rừng. Muốn có vài cây gỗ tạp để cất nhà bà con cũng phải làm lễ và xin mãi mới được. Các buổi hành lễ xin gỗ diễn ra trang nghiêm trước hàng trăm người của buôn làng Tà Rẻ. Những người xấu sẽ không được vào rừng lấy gỗ, như thế sẽ khiến cho cây rừng không tốt tươi lên được. Theo quan niệm của bà con, rừng cũng như sinh thể con người, nếu để kẻ xấu bụng vào lấy gỗ, những cái cây tủi thân sẽ không chịu mọc lên nữa. Thế nên những ai sống chưa tốt, khi xin gỗ phải nhờ người tốt vào rừng đốn cho, mà tuyệt đối chỉ được đốn các nhánh cây thôi chứ không được đốn cả cây.

Nhà xây kiên cố của người Tà Rẻ.

Thể hiện tình cảm và niềm tin với những cánh rừng, người Tà Rẻ lâu lâu lại vào ngủ trong rừng vài đêm. Nhiều người Tà Rẻ giờ đây còn thích ở nhà xây. Ông Đinh Rươn, là người hiểu biết khá nhất ở xã Xốp, bộc bạch: “Cách sống của người Kinh dưới xuôi hay lắm. Điện sáng trưng, làm ruộng lại có máy cày nữa, nhìn thích lắm nên tôi đã cố mày mò học đấy. Giờ nhiều buôn làng người Tà Rẻ đã biết làm lúa nước rồi. Mà thực ra, cây lúa nước ở đây đã có từ nhiều năm, nhưng trải qua nhiều biến cố nên người ta không mấy mặn mà. Giống lúa nước được mang về trồng đầu tiên tại xã Mường Hoong sâu trong núi Ngọc Linh”.

Không chỉ trồng lúa, nhiều gia đình người Tà Rẻ còn xây nhà kiên cố bằng gạch giống người Kinh. Ông Rươn bảo: “Cái bụng người Tà Rẻ giờ sáng dần ra rồi, làm lúa theo hướng dẫn kỹ thuật nhanh có tiền hơn, xây nhà gạch ở kiên cố, lại không phải lấy gỗ từ rừng. Với ánh sáng của nền văn minh này, chẳng mấy chốc các buôn làng người Tà Rẻ lại khang trang như dưới xuôi”. Ở nhiều buôn làng, ngoài các cây lương thực, người Tà Rẻ đã phát triển các cây công nghiệp như cà phê, bời lời. Công tác chăm sóc sức khỏe, sự nghiệp giáo dục ngày càng phát triển. Các công trình hạ tầng cơ sở cầu, đường giao thông, điện, thủy lợi được quan tâm đầu tư, trường, trạm khang trang nhờ các chương trình mục tiêu quốc gia và các dự án đầu tư xây dựng của địa phương.

Cầu đường kiên cố nối liền xã Xốp với bên ngoài.

          Riêng ở xã Xốp, hiện có 435 hộ với 1.585 nhân khẩu. Người dân đang canh tác 252 ha cây lương thực, trong đó cây lúa ruộng có 130 ha, cây ngô trên 40 ha, cây mỳ khoảng 50 ha; cà phê trên 100 ha, bời lời 176 ha. Ngoài ra, bà con Tà Rẻ còn chú trọng phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm để tăng thêm thu nhập cho gia đình; trong đó đàn trâu có 254 con, đàn bò 449 con, đàn heo 744 con, đàn gia cầm 1.827 con. Như lời ông Đinh Rươn, đời sống của người dân hiện nay đã được nâng cao hơn mấy năm trước rất nhiều, số hộ nghèo tính đến đầu năm 2014 giảm còn 208 hộ, hàng loạt căn nhà xây kiên cố đã mọc lên.

Ở xã Đắk Nhoong, Đồn Biên phòng 669 đã xây dựng 5 trường học với diện tích gần 1.000 m2; xây dựng 5 công trình nước sạch bảo đảm cho 150 nhân khẩu sử dụng; cải tạo hơn 15km đường liên thôn và hỗ trợ công sức, vật liệu làm nhà cho 307 hộ ổn định cuộc sống; củng cố hàng chục km kênh mương thủy lợi, phục vụ tưới tiêu cho hơn 50ha lúa nước; hỗ trợ cây, con giống cho nhân dân phát triển kinh tế, tham gia trồng mới và bảo vệ hơn 1.970 ha rừng.

Theo tìm hiểu, các xã khác ở Đắk Glêi cũng phát triển mạnh mẽ, những hủ tục rợn người chỉ còn trong kí ức và chuyện kể của những người già. Ánh sáng mới và những căn nhà mới, cuộc sống mới đang trải dài trong từng buôn làng ở Đắk Glêi.