40% thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường cảm thấy cô đơn, có ý định tự tử

Các diễn giả là (từ trái): Ths.BS Nguyễn Song Chí Trung - Trung tâm chuyển giao công nghệ điều trị nghiện và HIV (ĐH Y Dược TP.HCM); Nguyễn Thùy Linh – Quản lý chương trình Trẻ em và Thanh niên (SCDI); Nguyễn Thế Mạnh - Nhóm Hải Đăng (Hải Phòng);  Hà Quang Hiệp - Nhóm Vòng tay bè bạn (Hải Phòng) trong cuộc tọa đàm "Sức khỏe tâm thần và sử dụng ma túy trong thanh thiếu niên: Thấu hiểu và hỗ trợ"  do Trung tâm Hỗ trợ sáng kiến phát triển cộng đồng (SCIC) tổ chức tại Hà Nội, ngày 27/11.

Rối loạn tâm thần - Nguyên nhân hoặc hệ quả của việc sử dụng ma túy ở thanh t1hiếu niên

Theo báo cáo mới nhất (năm 2018) của UNICEF về tình hình sức khỏe tâm thần trong trẻ em và thanh niên, tỷ lê trung bình mắc các rối loạn tâm thần của nhóm này tại Việt Nam là 12%, phổ biến là: Trầm cảm, rối loạn lo âu, sợ cô đơn và tăng động giảm chú ý. Như vây, ước tính tại Việt Nam có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên có các vấn đề về sức khỏe tâm lý, tâm thần nhưng chỉ khoảng 20% trong số đó nhận được các hỗ trợ y tế và điều trị cần thiết, khiến một bô phân các bạn tìm kiếm và sử dụng rượu, thuốc lá và ma túy để "tự chữa", xoa dịu các dấu hiệu của rối loạn tâm thần. Tuy nhiên điều này không những không giúp ích trong việc điều trị các rối loạn tâm thần mà còn làm tăng nguy cơ lạm dụng chất dẫn đến phụ thuộc và nghiện.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, một nửa các bệnh lý về tâm thần khởi phát ở đô tuổi 14 nhưng phần lớn đều không được phát hiện hay điều trị. Trầm cảm là rối loạn tâm thần phổ biến thứ 3 trong thanh thiếu niên. Tự sát là nguyên nhân gây tử vong thứ 2 trong nhóm độ tuổi từ 15 đến 29. Việc sử dụng rượu và ma túy gây hại trong thanh thiếu niên là vấn đề nổi cộm tại nhiều quốc gia và có thể dẫn đến các hành vi nguy cơ như có quan hệ tình dục hoặc điều khiển phương tiện giao thông không an toàn. Bên cạnh đó, rối loạn ăn uống cũng bắt đầu là một mối lo ngại.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc sử dụng ma túy ở thanh thiếu niên nhưng thường luôn có những lý do "nghiêm túc" đằng sau như: Sức ép của việc khẳng định bản thân và thuộc về nhóm bạn bè, bị bạo hành, bị lạm dụng, bố mẹ ly hôn, cuộc sống quá cơ cực... Hầu hết thanh thiếu niên sử dụng ma túy ban đầu chỉ với mục đích thử nghiệm và ngưng sử dụng sau một thời gian, nhưng có một bộ phân sẽ có nguy cơ cao hơn với việc lạm dụng và nghiện ma túy do có chịu ảnh hưởng của các yếu tố như:Khiếm khuyết bẩm sinh trong hệ thần kinh; di truyền; gen; căng thẳng; trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu; sang chấn tâm lý; rối loạn tâm thần.

Theo một khảo sát của dự án “Bảo vệ tương lai – Chiến lược mới để kiểm soát lây nhiễm HIV trong nhóm thanh thiếu niên sử dụng ma túy ở Việt Nam” thực hiện trên 584 thanh thiếu niên có sử dụng ma túy đô tuổi 16-24 tại: Hà Nôi, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh, chỉ riêng với trầm cảm có tới 43% người tham gia cho biết có những dấu hiệu trầm cảm ở mức đô từ trung bình đến nghiêm trọng. Các vấn đề rối loạn tâm thần có thể xuất hiện trước (là nguyên nhân) hoặc xuất hiện sau (là hệ quả) việc sử dụng - lạm dụng ma túy ở thanh thiếu niên.

Cô lập và trừng phạt không phải là giải pháp

Kỳ thị và phân biệt đối xử có tác động tiêu cực đến quá trình điều trị và hồi phục của người sử dụng ma túy nói chung và đặc biệt đối với thanh thiếu niên nói riêng. Theo dự án Bảo vệ tương lai, thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường xuyên bị gia đình, hàng xóm và bạn bè kỳ thị, coi thường hoặc miệt thị. Các tin tức và hình ảnh tiêu cực về người sử dụng ma túy trên truyền thông như thường xuyên gắn với tình trạng "ngáo đá", gây rối trật tự công công, phạm pháp, giết người... cũng là những định kiến có tác đông không nhỏ tới thanh thiếu niên có sử dụng ma túy. Gần 60% tự kỳ thị và căm ghét bản thân dựa trên phản ứng của mọi người xung quanh khi biết tình trạng sử dụng ma túy của họ, hơn 40% thường xuyên cảm thấy cô đơn và có ý định tự tử.

Chính vì thế, kỳ thị và phân biệt đối xử là một rào cản nghiêm trọng hạn chế việc chia sẻ, tìm kiếm sự giúp đỡ và tiếp cân hỗ trợ của các bạn thanh thiếu niên sử dụng ma túy, khi có đến 65,9% lo sợ phản ứng của mọi người nếu biết mình sử dụng ma túy và 53,8% cảm thấy cần thiết phải giấu tình trạng.

Nhóm thanh niên đang đập đá. Ảnh internet

Hiện chưa có một nghiên cứu riêng biệt về kỳ thị - phân biệt đối xử trên thanh thiếu niên có vấn đề về sử dụng ma túy và mắc rối loạn tâm thần, nhưng có thể dễ dàng nhân thấy nhóm này sẽ phải chịu sức ép rất lớn từ việc bị kỳ thị kép khiếp các em càng khép kín và bế tắc hơn. Càng bị cô lập thì việc chẩn đoán các rối loạn sẽ càng muộn, điều trị sẽ bị trì hoãn, khiến cho những tổn thương do nghiện ma túy và rối loạn tâm thần gây ra cho não bộ sẽ khó hồi phục và mất thời gian hơn rất nhiều.

Nên nhớ, việc điều trị rối loạn tâm thần và điều trị nghiện không giống nhau bởi đây là hai phạm trù bệnh khác biệt, nhưng nếu chỉ điều trị một trong hai thì kết quả hồi phục sẽ thấp hơn rất nhiều so với việc điều trị cả hai cùng một lúc.

Gia đình và bạn bè đóng vai trò quan trọng trong việc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu của lạm dụng ma túy và rối loạn tâm thần khi và chỉ khi tạo được một mối quan hệ chân thành, một không gian an toàn để các bạn thanh thiếu niên có thể tin tưởng và cảm thấy thoải mái chia sẻ các vấn đề của mình. Các bạn có thể tham gia điều trị đã tốt, nhưng đó mới chỉ là một khía cạnh trong toàn bô quá trình hồi phục của người nghiện ma túy và/hoặc có vấn đề về sức khỏe tâm thần và luôn cần sự đồng hành lâu dài của gia đình, bạn bè và cộng đồng.

Một tín hiệu đáng mừng là ngày càng có nhiều người nhìn nhận tầm quan trọng của việc hỗ trợ thanh thiếu niên trang bị khả năng phục hồi tâm trí từ những năm tháng đầu đời để có thể đương đầu với các thử thách trong thế giới hiện nay. Ngày càng có nhiều bằng chứng về việc thúc đẩy và bảo vệ sức khỏe thời niên thiếu không chỉ đem lại lợi ích cho chính thiếu niên đó về ngắn hạn và dài hạn, mà còn ảnh hướng tích cực đến xã hội và nền kinh tế khi những ngườitrưởng thành khỏe mạnh có thể lao đông hiệu quả hơn và đóng góp nhiều hơn cho gia đình, công đồng và toàn xã hội.

Đầu tư từ chính phủ và sự tham gia của các khu vực xã hôi, y tế và giáo dục trong các chương trình can thiệp lồng ghép mang tính toàn diện về sức khỏe tâm thần cho thanh thiếu niên là vô cùng cần thiết. Các can thiệp này nên kết nối với các chương trình nâng cao nhân thức cho thanh thiếu niên cách chăm sóc sức khỏe tâm thần cho bản thân, cũng như dạy cho các em cách hỗ trợ bạn bè cùng trang lứa, cho phụ huynh và giáo viên hỗ trợ con em mình.