Dẻo thơm xôi ngũ sắc người Tày

Những nét đặc sắc về văn hóa của người Tày không những được thể hiện trong các hội làng, những điệu ca hát đối đáp, hát ví, hát then mà còn trong cả những nét văn hoá ẩm thực. Và xôi ngũ sắc là một sản phẩm đặc trưng của người Tày.

Xôi ngũ sắc là món ăn quan trọng không thể thiếu của dân tộc Tày trong các dịp lễ tết, hội hè... Mỗi đĩa xôi ngũ sắc mời khách trong những ngày lễ, tết là cả tấm lòng mến khách chân thành, chứa đựng biết bao giọt mồ hôi và công sức của chủ nhà, và còn là những ước mơ về hạnh phúc, khát vọng ngàn đời no đủ, mong ước mưa thuận gió hòa để mùa màng tốt tươi.

Xôi thường có 5 màu nên người ta gọi chung là “xôi ngũ sắc”. Điểm đặc biệt của món xôi này là màu sắc độc đáo. Những hạt xôi thơm dẻo được đồ bằng gạo nếp cái hoa vàng. Màu xôi đẹp tự nhiên và hấp dẫn, với 5 màu chính là trắng, đỏ, xanh, tím, vàng. Trắng là màu nguyên của gạo, các màu còn lại được tạo nên bằng cách ngâm gạo với nước của các loại lá và củ cây rừng. Để xôi có màu đỏ, màu tím, bà con lấy lá cây “Bẩu khẩu đăm đeng” (lá cây đỏ đen) giã nhỏ, hoà với nước đun sôi rồi lấy nước để ngâm gạo. Sau 5-6 tiếng, vớt gạo ra cho vào chõ đồ chín, cơm xôi sẽ có màu đỏ hoặc tím rất đẹp.

Tiếp đến, xôi có màu vàng chính là nhờ nghệ. Người Tày lấy 2 -3 củ nghệ tươi đem giã cho nhỏ mịn, đem hòa nước để ngâm gạo rồi đồ chín. Cuối cùng là xôi màu xanh. Khác với những dân tộc khác, bà con dân tộc Tày thôn Lèn, xã Việt Lâm (huyện Vị Xuyên, Hà Giang) dùng những nguyên liệu như lá cây và rơm nếp để tạo màu xanh cho xôi. Các bà, các chị chỉ cần lấy một nắm lá đỏ đen, giã nhỏ với ít tro rơm nếp rồi hòa nước để ngâm gạo, khi xôi chín sẽ có màu xanh đậm trông rất lạ mắt.

Theo quan niệm của người xưa, xôi ngũ sắc tượng trưng cho ngũ hành. Người ta quan niệm rằng sự tồn tại của ngũ hành làm nên sự tươi tốt của Thiên - Địa - Nhân. Với người Tày, những ai ăn xôi ngũ sắc trong các ngày lễ, tết thì họ sẽ gặp nhiều điều may mắn, tốt lành.

Xôi ngũ sắc cũng chính là niềm tự hào của chị em phụ nữ dân tộc Tày, bởi nó thể hiện sự khéo léo, đảm đang của họ. Xôi 5 màu được chế biến từ những nguyên liệu thiên nhiên nên ăn rất ngon và bổ dưỡng.