Vượt qua thách thức để phát triển bền vững

Mặn đã xâm nhập sâu vào đất liền, gây ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống và cây trồng của người dân.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Trân: Liên kết tiểu vùng Đồng Tháp Mười để ứng phó với biến đổi khí hậu

Đồng Tháp Mười là tiểu vùng nằm ở đầu nguồn của ĐBSCL bao gồm phần lớn diện tích của 3 tỉnh: Đồng Tháp, Long An và Tiền Giang. Không có các huyện giữa sông Tiền, sông Hậu của Đồng Tháp, không bao gồm vùng hạ của Long An và cũng không có các huyện và thị xã phía đông của Tiền Giang. Do chịu tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng và để sử dụng hiệu quả nguồn nước sông Mê Kông trên thượng nguồn, sự liên kết hợp tác trong phát triển nói chung, nông nghiệp nói riêng ở ĐBSCL, trong đó có tiểu vùng Đồng Tháp Mười đã tất yếu càng trở nên bức thiết hơn bao giờ. 

Vùng Đồng Tháp Mười đang phải đối mặt với nhiều thách thức do việc khai thác tài nguyên (rừng ngập mặn, rừng tràm, cát sông, cát ven bờ biển, nước ngầm, tài nguyên đất, tài nguyên nước...) hầu như không quản lý được. Ngoài ra, quản lý nhà nước chồng chéo nhưng thiếu liên kết, thiếu một cơ chế phát triển tạo nên sức mạnh của cả vùng. Do vậy, tôi đề xuất mức độ phác thảo 7 chương trình của mục tiêu tiểu vùng. Theo đó bao gồm: chương trình sản xuất lúa gạo; chương trình trái cây đặc sản; thủy sản; chương trình trồng lại rừng tràm, trữ nước ngọt và khôi phục chuỗi dinh dưỡng đa dạng vốn có, kết hợp phát triển du lịch sinh thái; chương trình nước sạch; chương trình cơ sở hạ tầng thủy lợi, giao thông thủy, bộ; chương trình giải quyết vùng trũng về giáo dục và đào tạo nghề.

Tiến sĩ Dương Văn Ni, Đại học Cần Thơ: Cần chủ động để thích nghi với nguồn nước thay đổi bất thường

Qua nghiên cứu đánh giá, tôi có thể kết luận nguồn nước về ĐBSCL trong thời gian qua đang có xu hướng thay đổi thất thường. Sự thay đổi này là do tác động của con người và biến đổi khí hậu. Trong đó khả năng ít nước có xu hướng xuất hiện nhiều hơn. Như vậy, có thể nói là lũ ít sẽ thường xuyên hơn, nhưng lũ lớn vẫn còn nguy cơ xuất hiện. 

Do vậy, chúng ta cần thành lập một đội ngũ chuyên nghiệp làm công tác dự báo về nguồn nước. Cần lưu ý là mặc dù sự thay đổi về nguồn nước hiện nay theo xu thế ít nước, nhưng nguy cơ xuất hiện nhiều nước có thể tạo ra lũ lớn rất nghiêm trọng thì vẫn còn, vì vậy, dự báo sớm có ý nghĩa quan trọng hơn. 

Bên cạnh đó, cũng cần phân cấp để quản lý rủi ro. Theo đó dựa vào cao trình mặt đất, phân bố không gian, hạ tầng quản lý nước, hiện trạng sử dụng đất và phân bố dân cư để phân cấp rủi ro. Phân cấp rủi ro cần chi tiết đến cơ sở hành chính cấp ấp nếu có thể nhưng tối thiểu thì phải là cấp xã. Sau đó là cần phải xây dựng các kịch bản ứng phó khả thi cho từng cấp rủi ro, tương ứng với các tình huống nguồn nước thay đổi ít hay nhiều. Trong đó lấy năng suất cây trồng, diện tích bị ảnh hưởng, chi phí sản xuất và lợi nhuận, thời gian... là những tiêu chí để đánh giá hiệu quả của kịch bản. 

Ví dụ như với một mực nước được dự đoán sẽ xảy ra trong 2 tháng nữa thì có một kịch bản tương ứng và trong kịch bản này từ đơn vị rủi ro (cấp ấp hoặc xã) sẽ có những giải pháp ứng phó cụ thể. Vì vậy, khi chủ tịch UBND tỉnh “kích hoạt” kịch bản đó, thì tất cả các trưởng ấp hay Chủ tịch xã đều nhận được “lệnh” qua các phương tiện thông tin liên lạc là phải thực hiện ngay các bước có trong kịch bản đó. Qui trình này cần được diễn tập nhiều lần và các kịch bản cần được hiệu chỉnh hàng năm cho sát với điều kiện thực tế mỗi địa phương. 

Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu - Đại học Cần Thơ: Khôi phục các vùng trũng để trữ nước 

Hiện nay chúng ta nói rất nhiều chuyện tái cơ cấu sản xuất ngành nông nghiệp. Điều này là do, những quy luật của thiên nhiên trở nên bất thường hơn. Vấn đề nổi cộm chính là nguồn nước ngày càng khan hiếm đi. Cho nên chiến lược đầu tiên cho những nhà hoạch định chính sách, người nông dân là chọn ngay cây trồng nào ít sử dụng nước và không tiếp tục gia tăng hoặc giữ diện tích trồng lúa nhiều như hiện nay. Rất cần thiết xen canh mô hình canh tác lúa - cá, lúa - tôm để giảm bớt sử dụng nước trong hoạt động sản xuất nông nghiệp.  

 Xâm ngập mặn đang hoành hành ở nhiều nơi.

Đặc biệt là chúng ta cần khôi phục các vùng trũng để trữ nước ở đó trong mùa lũ và phục vụ cho mùa khô. Ngoài ra, bên ngành thủy lợi cũng đang nghiên cứu cách đưa nước lũ xuống nước ngầm để trữ và sử dụng khi khô hạn kéo dài. Đồng thời cũng nên khuyến khích người dân tái sử dụng nước mưa vì lâu nay coi là “nước trời” cho nên phần lớn người dân quên đi thói quen trữ nước mưa của ngày xưa. Còn về chính quyền cần phải thay đổi những quy hoạch về sản xuất không còn phù hợp như hiện nay. Thí dụ những quy hoạch coi lũ là thiên tai nên tìm cách thoát lũ ra biển Tây và khu vực Vàm Cỏ thì bây giờ chúng ta nghĩ có cách nào giữ lũ lại nhằm giữ lại nguồn sống cho ĐBSCL.