Vì sao Rằm tháng Giêng được gọi là Tết Nguyên tiêu?

Người Việt Nam coi trọng các ngày rằm, mùng 1. Trong các ngày rằm thì Rằm tháng Giêng được coi trọng nhất. Có thể thấy tầm quan trọng của Tết Nguyên tiêu trong văn hóa Việt Nam qua câu thành ngữ: “Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng” hay “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày Rằm tháng Giêng”.

Theo báo điện tử VTC.VN, trong tiếng Hán, “Nguyên” là thứ nhất, “tiêu” là đêm; nguyên tiêu ý nói là đêm rằm đầu tiên trong năm. Vì thế, nó còn được gọi là lễ Thượng nguyên, bên cạnh Tết Trung nguyên (Rằm tháng Bảy) và Tết Hạ nguyên (Rằm tháng Mười). Hai chữ "nguyên tiêu" cho thấy ngày lễ này gắn với ban đêm, như câu chuyện về sự tích Tết Nguyên tiêu của Trung Quốc.

Truyện kể rằng vào đời Hán, có cô gái trẻ sống trong cung không được phép về thăm cha mẹ vào ngày 15/1 (âm lịch), quá đau buồn nên có ý định lao xuống giếng tự tử. Cảm động trước lòng hiếu của cô gái, vị quan cận thần của Hoàng đế nghĩ ra một kế giúp cô. Ông tâu vua rằng vào ngày 16/1, thiên đình sẽ sai hỏa thần xuống thiêu rụi kinh thành. Để tránh tai họa, trước đó một hôm, mọi người phải treo đèn lồng trước cửa nhà mình và ngoài đường.

Theo lệnh của Vua, vào Rằm tháng Giêng, nhà nhà đều treo đèn lồng. Nhân lúc mọi người đang mải ngắm những chiếc đèn xinh xắn đó, cô gái trẻ đã trốn về nhà thăm cha mẹ mà không ai biết. 

Cũng có truyền thuyết Tết Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng) kể rằng có một cung nữ buồn tủi vì không được về thăm cha mẹ... Truyền thuyết khác kể, con thiên nga mà Ngọc Hoàng rất yêu quý trong một lần bay xuống hạ giới chơi đã bị người thợ săn bắn chết. Để trả thù cho con thiên nga, Ngọc Hoàng sai một đội quân thiên đình đúng ngày 15/1 xuống hỏa thiêu toàn bộ con người và động vật dưới hạ giới. Rất may cho loài người là có một số vị thần không đồng ý với quyết định này của Ngọc Hoàng. Họ liều mình xuống hạ giới để hiến kế cho chúng sinh. Thế nên vào ngày 15 tháng Giêng hàng năm, nhà nhà đều treo đèn lồng đỏ và bắn pháo hoa để khi Ngọc Hoàng nhìn xuống tưởng rằng nhà cửa, làng mạc ở dưới đã bị phóng hỏa, thiêu rụi. Nhờ đó mà loài người và muôn thú mới thoát khỏi họa diệt vong. Kể từ đó đến nay, ngày 15 tháng 1 (âm lịch) hằng năm, các nhà treo đèn lồng, nấu cỗ, bày tiệc, sum họp bên gia đình, mừng một năm mới bắt đầu bình an, may mắn.

Với người Việt Nam, Rằm tháng Giêng là ngày lễ quan trọng, báo Vietnamnet dẫn theo GS Lương Ngọc Huỳnh, Rằm tháng Giêng là ngày Vía Phật, là ngày Rằm đầu tiên trong năm mới. Tất cả những may mắn nhất của năm mới đều ở ngày này.

Vào ngày này, các gia đình thường cúng lễ rất cẩn thận. Đối với những người theo đạo Phật, trừ ngày mùng 1 Tết thì đây là ngày lễ đầu tiên trong năm. Họ lên chùa thắp nén nhang, cầu xin một năm mới an lành, may mắn.