Tiếp nhận Hồ sơ Di sản Chiến tranh Việt Nam

Hưởng ứng các hoạt động nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi Thi đua ái quốc (11/6/1948 - 11/6/2023); đặc biệt là với phong trào “Thi đua giết giặc lập công” trong kháng chiến và phong trào “Đền ơn đáp nghĩa” trong hòa bình; ngày 2/6/2023 tại Hà Nội, Tổ chức “Trái tim Người lính Việt Nam” phối hợp với Tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam; Câu lạc bộ “Mãi mãi tuổi 20” và Viện Nghiên cứu, Bảo tồn và Phát huy Văn hóa dân tộc trang trọng tổ chức Lễ tiếp nhận tượng trưng “Hồ sơ Di sản chiến tranh Việt Nam”, do Trung tâm Việt Nam và Lưu trữ tại Đại học Công nghệ Texas - Hoa Kỳ bàn giao; ký ghi nhớ thỏa thuận hợp tác đôi bên và giới thiệu tập truyện ngắn “Đức Mẹ online”, bằng kinh phí xã hội hoá.

Trung tâm Việt Nam và Lưu trữ (VNCA) tại Đại học Công nghệ Texas (Tech University), bang Texas - Hoa Kỳ, được thành lập năm 1989. Nhiệm vụ của VNCA là thu thập và bảo quản các tài liệu và thông tin về Chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam. Trong hơn 30 năm qua, VNCA đã trở thành bộ sưu tập thông tin phi Chính phủ lớn nhất và toàn diện nhất về chiến tranh tại Việt Nam. Ngày 17/8/2007, VNCA đã trở thành tổ chức đầu tiên của Hoa Kỳ ký thỏa thuận trao đổi với Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước Việt Nam. Đến nay, VNCA đã thu thập được hơn 30 triệu trang tài liệu, bao gồm thư từ, sổ tay, ảnh, bản đồ, báo chí, ấn phẩm, bản ghi âm, phim, video, sách và các tư liệu khác liên quan đến chiến tranh và lịch sử Việt Nam...

Trong số 30 triệu trang tài liệu của VNCA thu thập được, có hơn 2,7 triệu trang về Quân đội Nhân dân Việt Nam và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, thu được trên chiến trường. Những tài liệu độc đáo này chứa nhiều thông tin về các hoạt động quân sự, bao gồm thông báo tử vong, danh sách và địa điểm chôn cất liệt sĩ. VNCA hiện đang thực hiện một dự án sử dụng các tài liệu và tư liệu phong phú để tìm kiếm thông tin về các liệt sĩ đã hy sinh trong chiến tranh và được chôn cất, nhưng hài cốt vẫn còn mất tích và chưa được trả về với gia đình. Ngoài ra VNCA cũng thực hiện việc trao trả di sản (nhật ký, thư, v.v...) cho các cá nhân, hoặc thân nhân liệt sĩ.

Theo Đại tá, Cựu chiến binh, Nhà văn Đặng Vương Hưng (người sáng lập và hiện là Chủ tịch tổ chức “Trái tim Người lính Việt Nam”), trong kháng chiến chống Mỹ, đã có một khối lượng khổng lồ gồm hàng vạn những cuốn sổ tay nhật ký, thư tay, vật dụng cá nhân… là kỷ vật, di vật của Bộ đội miền Bắc và quân Giải phóng miền Nam bị quân đội Mỹ và lính Việt Nam Cộng hòa thu thập được trên chiến trường. Hầu hết bản gốc đã bị hủy trong thời chiến. Tuy nhiên, nhiều nội dung của các di vật và kỷ vật nêu trên đã được Trung tâm Việt Nam và Lưu trữ tại Đại học Texas Tech University số hóa hình ảnh và thông tin trong một dự án phi lợi nhuận mang tên “Hồ sơ Di sản Chiến tranh Việt Nam”. Những bản copy này cũng có thể được xem như là “bản gốc”, chứa đựng nhiều thông tin riêng tư, nhưng rất cảm động và thiêng liêng, vì hầu như các gia đình liệt sĩ liên quan chưa bao giờ có cơ hội thấy chúng…

Nhằm góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh, khép lại quá khứ, cùng hướng tới tương lai với cuộc sống hòa bình tốt đẹp hơn; đầu tháng 6/2023, Trung tâm Việt Nam và Lưu trữ tại Đại học Texas Tech University, phối hợp với Viện Hòa bình và Xung đột tại Đại học Texas Tech đã cử một đoàn cán bộ đưa sinh viên sang Việt Nam thực tập; đồng thời, bàn giao một phần “Hồ sơ Di sản Chiến tranh Việt Nam” cho Tổ chức “Trái tim Người lính Việt Nam”.

Thành phần Đoàn đến từ Hoa Kỳ gồm: Tiến sĩ Steve Maxner - Giám đốc Trung tâm Việt Nam và Lưu trữ tại Đại học Texas Tech University; Cựu chiến binh, Giáo sư, Tiến sĩ Ron Milam - Giám đốc Viện Hòa bình và Xung đột tại Đại học Texas Tech; cùng một số sinh viên của Đại học Texas Tech – Hoa Kỳ.

Trước khi diễn ra tiến hành bàn giao và tiếp nhận “Hồ sơ Di sản chiến tranh Việt Nam”, đã diễn ra Lễ ký bản Thỏa thuận ghi nhớ việc Hợp tác giữa Tổ chức “Trái tim người lính Việt Nam” với Trung tâm Việt Nam và Lưu trữ tại Đại học Texas Tech University, với nội dung như: Sẽ phối hợp xử lý, khai thác những “Hồ sơ Di sản chiến tranh Việt Nam” đang được lưu giữ tại VNCA một cách khoa học, minh bạch và hiệu quả nhất; Cùng nhau thiết lập những “cầu nối”, để chuyển giao lại những “Di sản vật” nêu trên cho thân nhân các Cựu chiến binh và gia đình liệt sĩ tại Việt Nam;

Phối hợp biên soạn những “Di sản vật” nêu trên thành những cuốn sách tư liệu quý, lưu giữ cho thế hệ sau; “trao đổi Lời giới thiệu” và xuất bản phát hành công khai trong điều kiện cho phép của luật pháp và quy định của mỗi nước với sự cho phép của các Cựu chiến binh hoặc gia đình còn sống của họ, để phục vụ bạn đọc ở cả hai phía; Cùng nhau thành lập và mời các Đoàn tham quan giữa hai nước, trao đổi kinh nghiệm và tiến hành những hoạt động khác; góp phần xoa dịu vết thương chiến tranh cùng hướng tới cuộc sống hạnh phúc, theo đúng tinh thần “từ trái tim đến trái tim yêu hòa bình”.

Đặc biệt, tham gia Lễ tiếp nhận “Hồ sơ Di sản Chiến tranh Việt Nam”, có đại diện thân nhân 4 gia đình liệt sĩ đến từ nhiều vùng miền trên cả nước gồm: Thân nhân gia đình Liệt sĩ Nguyễn Cao Kỳ (đến từ Quảng Nam); Thân nhân gia đình Liệt sĩ Nguyễn Hải Trường (đến từ Thanh Hoá); Thân nhân gia đình liệt sĩ Phan Đình Điều (đến từ Hải Dương); Thân nhân Liệt sĩ Trần Minh Tiến (đến từ Hà Đông, Hà Nội).

Hồ sơ bàn giao lần đầu, gồm có 5 nhật ký và 30 lá thư được viết trong thời gian chiến tranh của các cá nhân (hầu hết là liệt sĩ). Đại diện các gia đình liệt sĩ đã rất xúc động, khi được tiếp nhận nhưng “Di sản vật”: Những nét chữ, di bút quen thuộc, thiêng liêng của người đã mất, cùng nội dung chứa đựng bên trong mỗi lá thư, hay những trang sổ tay nhật ký, ghi chép trong kháng chiến. Tất cả cùng rưng rưng, nghẹn ngào, chứng kiến sự “trở về” của những người thân yêu, sau nhiều chục năm hi sinh…

Cũng trong sự kiện này, Ban tổ chức đã giới thiệu tác phẩm “Đức Mẹ online” (NXB Hội Nhà văn, 2023) của Cựu binh, Nhà nghiên cứu Văn hóa Đông – Tây, Nhà báo Đặng Vương Hạnh (hiện là Phó Tổng biên tập Tạp chí Thương Gia).