Sapiens: Lược sử loài người bằng tranh

Nghệ sĩ truyện tranh nổi tiếng người Pháp David Vandermeulen và biên kịch người Bỉ Daniel Casanave là những người đầu tiên đưa ra ý tưởng về bộ truyện tranh này. Họ đã hợp tác cùng với Harari tạo ra một loạt tập truyện đồ họa nhằm thu hút những độc giả không thường xuyên của mảng khoa học và lịch sử. Như Harari đã nói: "Tài năng sáng tạo của họ đã cho phép ba chúng tôi kể lại lịch sử loài người từ một góc nhìn hoàn toàn mới mẻ - nếu không có họ thì tôi sẽ chẳng tài nào làm được. Sự hài hước và thông minh của họ đã khiến cuốn sách trở thành một trải nghiệm thực sự thú vị".

Tập sách bao gồm nhiều hình ảnh minh họa đầy đủ màu sắc và văn bản dễ hiểu làm nội dung của tác phẩm trở nên hấp dẫn hơn dành cho độc giả mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ em từ 13 tuổi trở lên. 

Dự kiến bộ sách bao gồm 4 tập dựa trên 4 phần chính của tác phẩm gốc. Đây là tập đầu tiên được phát hành trên thế giới vào cuối tháng 10/2020 và ra mắt bản Tiếng Việt vào tháng 5/2021. Tập 2 dự kiến ra mắt trên thế giới trong năm nay.

Trong tác phẩm, Harari đóng vai là một người dẫn truyện, cùng với sự xuất hiện của cô cháu gái Zoe. Ông kể chuyện, dẫn dắt, giải thích các câu hỏi thắc mắc của Zoe qua từng trang phức tạp của quá trình tiến hóa và những giả thuyết của ông về cách một loài vượn sống trên thảo nguyên hẻo lánh đã vươn lên trở thành giống loài thống trị toàn cầu. 

Đồng thời đưa Zoe đi gặp những nhân vật từ có thật như: nhà khoa học Giáo sư Saraswati – nhà sinh học, Giáo sư Robin Dunbar - nhà nhân chủng học, chuyên gia về giao tiếp giữa con người… đến những nhân vật không có thật như: tiến sĩ hư cấu, thám tử Lopez… để giải thích cặn kẽ hơn quá trình tiến hóa và phát triển của loài người chúng ta.

Ban đầu khi Harari nhận được đề xuất rằng ông nên xuất hiện với tư cách một nhân vật trong bản sách tranh, ông đã không hào hứng lắm vì chỉ muốn mình đứng bên ngoài tác phẩm. Nhưng hai đồng tác giả David Vandermeulen và Daniel Casanave đã thuyết phục ông vì cho rằng đó là phương pháp kể chuyện cực kỳ hiệu quả và sẽ dễ truyền tải thông điệp hơn nếu có một nhân vật đóng vai trò hướng dẫn viên đồng hành cùng độc giả. 

Sau đó, họ thêm vào những nhân vật nhà khoa học khác để có thể giải thích những lĩnh vực khác nhau và trình bày các lý thuyết khác nhau, vì Harari cho rằng khoa học là một nỗ lực hợp tác chứ không phải hoạt động của từng cá nhân riêng lẻ.

Sapiens bắt nguồn từ một loạt bài giảng về lịch sử thế giới tại Đại học Hebrew ở Jerusalem, nơi Harari vẫn công tác giảng dạy – trước khi trở thành cuốn sách bán chạy nhất ở Israel và trên thế giới từ năm 2011. Harari cho biết "những ý tưởng cốt lõi được giữ nguyên" trong từng ấn phẩm mới, dù bản sách tranh đã cho ông "cơ hội để ngẫm nghĩ lại nhiều chi tiết – khoa học đã phát hiện ra nhiều thứ mới trong 15 năm qua".

Phiên bản sách tranh cũng buộc Harari xác minh lại một số nhận định ban đầu của mình. "Văn bản có thể trừu tượng nhưng khi vẽ, bạn phải thật cụ thể. Giả sử bàn luận về vấn đề quan hệ tình dục giữa người Sapiens và người Neanderthals, với văn bản bạn có thể tránh được một số câu hỏi như: Một người đàn ông Sapiens với một người phụ nữ Neanderthals hay ngược lại? Trông họ như thế nào? Nó buộc bạn quay lại nghiên cứu tiếp. Và dĩ nhiên, nó khơi ra rất nhiều vấn đề về tư tưởng và chính trị, về chủng tộc và giới tính. Ngay cả khi không có đủ dữ kiện, bạn vẫn phải quyết định. Một vài cuộc tranh luận nảy lửa nhất của chúng ta đang xoay quanh những vấn đề này".

"Sapiens – lược sử loài người" (phiên bản chữ) đã có hơn 10 triệu độc giả và được dịch ra 50 thứ tiếng khác nhau. Còn Sapiens phiên bản tranh đã được dịch và phát hành trên hơn 35 quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. 

Harari cũng cho rằng việc truyền thông điệp của cuốn sách đến nhiều độc giả hơn là vô cùng cấp thiết "Vì chúng ta đang sống trong kỷ nguyên toàn cầu, bạn cần hiểu được bức tranh toàn cảnh của lịch sử để thật sự hiểu được cuộc sống của mình. Hầu hết các bộ máy giáo dục chỉ dạy lịch sử của đất nước, tôn giáo và văn hóa của chính nó. Tôi đã trải qua 12 năm trên ghế nhà trường ở Israel mà chưa từng nghe bất kỳ điều gì về lịch sử Trung Quốc hay những gì diễn ra trước khi có Đạo Do Thái. Tôi chưa từng tham gia tiết học nào giảng dạy về cách mạng nông nghiệp. Do đó, mọi người cần nhìn thấy bức tranh toàn cảnh và Sapiens có thể cung cấp được điều đó theo bằng một phương thức thú vị và dễ tiếp cận".

Tập một của bộ truyện tập trung vào sự hình thành nên loài người đang thống trị Trái đất hiện nay, bao gồm 4 phần:

Những kẻ nổi loạn trên đồng cỏ: Loài người ban đầu chỉ là một động vật bình thường như bao loài khác và đã tồn tại nhiều loài người khác nhau trong quá trình tiến hóa. Bộ não lớn là đặc điểm khác biệt với các loài vật khác, từ đó khiến loài người có khả năng học hỏi, sống tập trung theo nhóm có cấu trúc phức tạp và chế tạo công cụ hay biết sử dụng lửa trong cuộc sống. Các loài người có khả năng đã lai giống với nhau, tuy nhiên việc tại sao chỉ còn loài người Sapiens tồn tại trong khi các loài người khác bị tuyệt chủng vẫn còn là câu hỏi để ngỏ.

Những bậc thầy hư cấu: 70.000 năm trước, Sapiens đã có một cuộc Cách mạng Nhận thức. Loài người đã để lại những công trình, thành quả nhân tạo nhờ vào việc hợp tác trên quy mô lớn, thông qua quá trình giao tiếp bằng ngôn ngữ và trao đổi thông tin. Dưới ngưỡng 150 cá thể, con người có thể duy trì hợp tác dựa trên sự thân quen. Trên ngưỡng đó, con người đã sáng tác ra những câu chuyện, truyền thuyết và tin tưởng vào chúng. Những thứ như tôn giáo, thần linh đều là kết quả từ trí tưởng tượng của con người, chúng tạo thành cái gọi là đặc điểm văn hóa, giúp đẩy nhanh quá trình tiến hóa.

Tình dục, nói dối và tranh hang động: Kể về cuộc sống của con người sau Cách mạng Nhận thức và trước Cách mạng Nông nghiệp. Các nhóm Sapiens rất khác nhau về cấu trúc xã hội, gia đình, niềm tin tôn giáo. Tuy nhiên, nói chung họ sống thành các nhóm nhỏ, sống xê dịch, phụ thuộc vào nhiều nguồn thức ăn tự nhiên. Họ có kiến thức và kĩ năng vượt trội trong môi trường sống của họ. Hiện rất ít bằng chứng có thể khẳng định về đời sống văn hóa tinh thần của người tiền sử.

Những kẻ sát nhân liên lục địa: Trong quá trình tỏa ra khắp địa cầu, con người đã gây ra nhiều thảm họa sinh thái, làm nhiều loài động vật bản địa tuyệt chủng. Tác giả đã nêu ra một phiên tòa giả tưởng xét xử loài Sapiens vì tội ác này và tất cả con người đều góp phần chịu trách nhiệm chung.