Phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng, tránh "chưa giàu đã già"

Sáng ngày 14/4, Bộ LĐ-TB&XH phối hợp với Quỹ Hanns Seidel Foundation (Đức) tổ chức Hội thảo "Phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số" đã diễn ra tại Hà Nội.

Hội thảo với sự tham gia của đại diện các Bộ ngành, các Đối tác phát triển, các chuyên gia trong nước và quốc tế để đóng góp ý kiến về phạm vi và nội dung của dự thảo "Đề án phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số" do Bộ LĐ-TB&XH xây dựng.

Dự án nhằm xác định các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp để phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng và chủ động thích ứng với già hóa dân số ở Việt Nam trong giai đoạn 2021-2030.

Thuộc nhóm 10 quốc gia có tỷ lệ thất nghiệp thấp nhất thế giới

Cụ thể, ngày 25/10/2017, Ban Chấp hành Trung ương khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 21/NQ-TW về công tác dân số trong tình hình mới với mục tiêu quan trọng là "tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số".

Thực hiện Nghị quyết số 137/NQ-CP ngày 31/12/2017 về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW, Bộ LĐ-TB&XH đã xây dựng Đề án này, dự kiến trình Chính phủ trong tháng 5/2021.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Lê Văn Thanh cho biết, xác định công tác dân số, chuyển đổi nhân khẩu học và phát triển nguồn nhân lực đóng vai trò quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành, tổ chức thực hiện nhiều chính sách, chiến lược, chương trình về dân số, lao động, việc làm để sử dụng và phát huy hiệu quả nguồn nhân lực của đất nước.

"Nhờ vậy, tốc độ tăng dân số được kiểm soát ở mức hợp lý; tuổi thọ bình quân của người dân được cải thiện nhanh; trình độ văn hóa, chuyên môn kỹ thuật của lực lượng lao động ngày càng tiến bộ", Thứ trưởng nhấn mạnh.

Thứ trưởng thông tin, trong thị thường lao động, tỷ lệ dân số có việc làm luôn ở mức cao và tỷ lệ thất nghiệp luôn duy trì ở mức thấp, kể cả trong thời kỳ nước ta chịu tác động bởi cuộc khủng hoảng tiền tệ khu vực năm 1997, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008 hay trong bối cảnh đại dịch Covid-19 hiện nay.

Theo tiêu chí thất nghiệp của Tổ chức Lao động Quốc tế, nước ta thuộc nhóm 10 quốc gia có tỷ lệ thất nghiệp thấp nhất trên thế giới. 

Đặc biệt, chỉ số phát triển con người của Việt Nam năm 2019 đạt 0,704, được xếp vào nhóm "các quốc gia phát triển con người cao", đứng ở vị trí 117 trên 189 quốc gia và vùng lãnh thổ.

"Dân số vàng" của Việt Nam sẽ kết thúc vào năm 2039

Tuy vậy, ông Lê Văn Thanh nhấn mạnh, Việt Nam cũng giống như nhiều quốc gia khác ở khu vực Châu Á -Thái Bình Dương, hiện đang trong giai đoạn cơ cấu "dân số vàng" đồng thời với xu hướng già hóa dân số diễn ra rất nhanh.

Viện dẫn dự báo của Tổng cục Thống kê và Quỹ phát triển Dân số của Liên hợp quốc, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết, thời kỳ cơ cấu dân số vàng của Việt Nam kéo dài khoảng 33 năm, sẽ kết thúc vào năm 2039, nghĩa là chỉ còn 19 năm nữa.

Cùng với đó, thời gian quá độ từ già hóa dân số sang dân số già khoảng 26 năm, từ năm 2011 đến năm 2036 - đây là khoảng thời gian chuyển đổi rất ngắn so với các quốc gia có trình độ phát triển cao, đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia có tốc độ già hoá dân số nhanh nhất thế giới.

"Đặc biệt, xu hướng già hóa dân số nhanh trong bối cảnh mức thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam còn thấp so với các nước cũng già hoá khác, đã và đang tạo ra nguy cơ rơi vào tình trạng "chưa giàu đã già" nếu chúng ta không tận dụng tốt cơ hội dân số vàng và có các biện pháp thích ứng hiệu quả đối với vấn đề già hóa dân số", ông Thanh quan ngại.

Với thực tế đó, Thứ trưởng mong muốn, các chuyên gia sẽ tập trung trao đổi và thảo luận về phạm vi, mục tiêu của Đề án và những nhiệm vụ, giải pháp chủ chốt cho các lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, lao động – việc làm và hệ thống an sinh xã hội để phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số, đáp ứng yêu cầu thực tiễn của công tác dân số của nước ta trong tình hình mới.

Thời gian phát huy lợi thế "dân số vàng" không còn nhiều

Nhấn mạnh về tác động của già hóa dân số với việc làm và an sinh xã hội, ông Lưu Văn Tuấn, Phó Viện trường Viện khoa học Lao động và Xã hội cho rằng, cần phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số ở Việt Nam giai đoạn 2021 – 2030.

Để làm được điều đó, theo ông, Đề án nêu rõ 4 mục tiêu cụ thể: Phấn đấu đến năm 2030, tăng đáng kể lực lượng lao động được đào tạo lại, đào tạo nâng cao, đào tạo để chuyển đổi việc làm; 

Tăng cường duy trì việc làm, phát triển việc làm bền vững, giảm thiểu thất nghiệp và giảm tình trạng thanh niên không có việc làm, không đi học và không tham gia hợp đồng kinh tế; Đảm bảo an ninh thu nhập và phát triển việc làm cho người cao tuổi; Tăng cường chăm sóc xã hội, chăm sóc dài hạn và môi trường sống thân thiện cho người cao tuổi.

Theo đó, đại diện các Bộ, ngành các chuyên gia tại Hội thảo thống nhất cho rằng, có hai vấn đề cơ bản đặt ra cho Việt Nam trong thời gian tới, mà Thứ trưởng Lê văn Thanh đã nêu ra trong bài đề dẫn khai mạc.

Thứ nhất, thời gian cho phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng không còn nhiều trong khi chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế và chất lượng việc làm chưa cao.

Đến nay, tỷ lệ lực lượng lao động qua đào tạo có bằng/chứng chỉ mới đạt 24,5%; nếu tính cả số việc làm trong khu vực nông nghiệp thì tỷ lệ việc làm phi chính thức còn chiếm hơn 2/3 tổng số việc làm của toàn nền kinh tế.

Thực tế này là rào cản đối với việc tận dụng các cơ hội của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và kìm hãm nỗ lực tăng nhanh năng suất lao động.

Thứ hai, tốc độ già hóa dân số nhanh trong khi nguồn lực kinh tế của đất nước còn hạn chế và hệ thống an sinh xã hội vẫn còn non trẻ. 

Đến nay, mới có 33,2% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm xã hội; khoảng 45,5% người cao tuổi được hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội hằng tháng hoặc trợ cấp xã hội hằng tháng; hệ thống dịch vụ chăm sóc  người cao tuổi còn chưa đầy đủ cả về số lượng và chất lượng.

Thực tế này làm gia tăng gánh nặng an sinh xã hội cho ngân sách nhà nước và đặt ra nhiều thách thức trong việc đảm bảo và nâng cao chất lượng an sinh xã hội cho người cao tuổi.