NSNA Đoàn Công Tính: Người ghi lại khoảnh khắc lịch sử bằng hình ảnh

NSNA, nhà báo Đoàn Công Tính bình yên trong ngôi nhà của mình.

Cơ duyên đến với nhiếp ảnh

Những năm 60 của thế kỷ trước, nhiếp ảnh còn là một cái gì đó cao sang và xa xỉ đối với công chúng. Muốn mua một chiếc máy ảnh phải đăng ký từ trước, phim thì phân phối phải có giấy giới thiệu mới mua được, giá một chiếc máy ảnh cũng không hề rẻ. Còn chụp thì đi đâu cũng phải gặp những tấm biển “Cấm quay phim chụp ảnh”, theo quy định của thời chiến. Nghĩa là thời ấy, nhiếp ảnh là cả một thử thách lớn đối với những người nuôi mộng cầm máy.

Năm 19 tuổi, Đoàn Công Tính rời quê hương Nam Định vào quân ngũ. Buổi đầu, ông tập tành viết tin và gương “Người tốt việc tốt” gửi Báo Quân đội nhân dân. Những cái tin ngắn và bài viết được đăng là niềm khích lệ rất lớn. Nhưng Đoàn Công Tính vẫn ao ước làm sao có được tấm ảnh để đăng kèm bài báo nên người lính trẻ đã phải kiếm tìm cơ hội. Và cơ duyên đã đến với ông khi đồng đội từ Liên Xô về học Trường sĩ quan Pháo binh có chiếc máy ảnh Yorki. Đoàn Công Tính đã mượn được chiếc máy để tự học, tự mua phim về chụp, tự mày mò in tráng. Kết thúc khóa học, người bạn đã nhượng lại cho ông chiếc máy ảnh đó với giá 30 đồng (bằng nửa tháng lương lúc bấy giờ). Ba năm liền, Đoàn Công Tính cầm máy đi chụp và gửi những tấm ảnh cho các báo nhưng chỉ nhận được thư hồi âm là “Nội dung tốt, bố cục tốt nhưng kỹ thuật in tráng còn non không thể đăng được”. Không nản chí, Đoàn Công Tính quyết tâm khắc phục những hạn chế đó. Và thành công đã đến trong thời gian ông chỉ huy trung đội dân quân ở xã Vinh Quang, huyện Tiên Lãng, Hải Phòng. Bức ảnh chụp tiểu đội nữ súng máy phòng không 12ly 7 bắn cháy máy bay Mỹ đánh phá quê hương, được Báo Tiền Phong đăng và tạo được sự chú ý của bạn đọc cũng như các báo. Đây chính là cú hích tạo bước ngoặt trong cuộc đời cầm máy của Đoàn Công Tính.

Tấm ảnh nổi tiếng: “Nụ cười chiến thắng dưới chân thành cổ Quảng Trị.”

Từ ít vốn lận lưng về nhiếp ảnh, năm 1969, Đoàn Công Tính được điều về công tác tại Báo Quân đội nhân dân. Tình yêu với môn nhiếp ảnh đã giúp ông vượt qua tất cả khó khăn của hoàn cảnh, kỹ thuật, máy móc của thời chiến. Ông  đã tự trau dồi nghề nghiệp bằng cách học hỏi kinh nghiệm của các bậc đàn anh đi trước như Nguyễn Đình Ưu, Nguyễn Hưng, tự mày mò, nghiên cứu, tự rút kinh nghiệm, tự nguyện “đốt” tiền vào những thước phim đắt đỏ thời ấy... Cùng với quá trình lăn lộn trải nghiệm thực tế ở các đơn vị chiến đấu bảo vệ Thủ đô Hà Nội, tay máy của Đoàn Công Tính từng bước được khẳng định. Trong năm này ông có khoảng 70 tấm ảnh đăng báo.

Những khoảnh khắc không bao giờ quên

Năm 1970, Đoàn Công Tính được cử vào vùng đất lửa Vĩnh Linh bám trụ để ghi lại những hình ảnh của bộ đội và du kích địa phương chiến đấu. Đây là quãng thời gian mà ông tích lũy kinh nghiệm và làm quen với thực tế bom đạn ở chiến trường khốc liệt. Năm 1971, ông vác máy lên đường tham gia chiến dịch Đường 9 - Nam Lào với một ao ước sẽ ghi được những hình ảnh đẹp về người chiến sĩ. Tại đây, ông đã có những phán đoán chính xác kịp thời khi quyết định bám sát chiến trường Quảng Trị. Những tác phẩm mang hơi thở của cuộc sống chiến đấu của những người lính giữ Thành cổ đã ra đời cực kỳ sinh động. Hình ảnh sự hủy diệt của bom đạn trên rừng Trường Sơn, trên các bản làng và ở đó vượt lên khói lửa là những nụ cười của các anh bộ đội, của những cô du kích tuổi 20 tràn đầy sức sống, hình ảnh các chiến sĩ hai nước Việt - Lào sát cánh chiến đấu giải phóng quê hương đã ra đời. "Trên đồi không tên, Đại tá Nguyễn Văn Thọ, lữ đoàn dù bị bắt sống, tiến vào trung tâm cụm cứ điểm Bản Đông..." được các báo đưa tin làm người xem nức lòng.

Chiều 31/3/1972, có mặt trong mũi xung kích đầu tiên tiến vào căn cứ Đầu Mầu, Đoàn Công Tính đã ghi lại được những hình ảnh bộ đội ta đánh chiếm căn cứ này. Hai ngày sau, căn cứ Tân Lập bị xóa sổ trong đó có Trung đoàn 56 quân đội Sài Gòn đầu hàng và đi theo cách mạng.

Một trong những kỷ niệm không bao giờ quên trong cuộc đời cầm máy của Đoàn Công Tính, đó là 81 ngày đêm ông có mặt ở chiến trường Quảng Trị. Ông kể: “Tôi có 2 kỷ lục, là nhà báo duy nhất lọt vào Thành cổ trong cuộc chiến 81 ngày đêm và có 2 ngày rưỡi để mang tài liệu từ đường 9 Nam Lào ra Hà Nội. Tôi có mặt ở Quảng Trị rất sớm nhưng khi biết tin việc tấn công Huế khó xảy ra, tôi ngược trở về Hà Nội để giao ảnh cho tòa soạn. Trong số này có bức "Đánh chiếm căn cứ Đầu Mầu". Hơn 2 ngày trời, đi nhờ từng chặng trên những chiếc xe quân sự tôi mới về tới Hà Nội.  Giao ảnh xong, tôi trở lại Quảng Trị và kẹt lại ở bờ Bắc sông Thạch Hãn hơn 10 ngày. Mãi rồi tôi cũng thuyết phục được Ban Chỉ huy cho vượt sông vào Thành cổ. Sau này, tôi mới biết là mình may mắn khi là nhà báo duy nhất có mặt ở thời khắc lịch sử ấy. Cái cảm giác bơi qua sông Thạch Hãn khi tiếng pháo gầm rít trên đầu, lên được bờ mù mịt lửa đạn và những mảnh bom rơi như mưa khiến tôi không bao giờ quên. Đêm ấy đang là mùa mưa, nước xiết, nhiều chiến sĩ kiệt sức đã bị nước cuốn trôi. Bên cạnh tôi là một cậu lính trẻ bị tuột mất phao, tôi loay hoay với đống đồ nghề của mình, thế là chỉ trong tích tắc cậu ấy bị nhấn chìm xuống dòng Thạch Hãn. Cho đến bây giơ tôi vẫn còn cảm giác day dứt, ám ảnh không nguôi. Cả đêm ấy, tôi thức trắng, cố ghi sâu tất cả những gì mình vừa chứng kiến. Hôm sau tôi gặp được một chiến sĩ thông tin, cậu ấy chính là Lê Xuân Chinh, nhân vật trong bức ảnh "Nụ cười chiến thắng dưới chân Thành cổ Quảng Trị”.Nhớ lại những tấm hình mình ghi lại được ở Thành cổ Quảng Trị, Đoàn Công Tính không quên thời khắc ông đưa ống kính lên, anh em chiến sỹ cười tươi nói với ông:“Có thể ngày mai đây một số anh em chúng tôi không còn nữa nhưng Thành cổ sẽ sống mãi với lịch sử vinh quang của đất nước”. Và lời nói thiêng liêng ấy được ông khắc ghi vào lòng với trách nhiệm thật nặng nề là phải mang bằng được những tấm hình ấy về Hà Nội. Ông đã viết sẵn di chúc: “Nếu chẳng may tôi hy sinh trên đường ra Hà Nội, xin nhờ mang hộ 10 cuốn phim này về giao cho tòa soạn Báo Quân đội nhân dân”, trong đó có tấm ảnh nụ cười bất diệt của chiến sỹ Lê Xuân Chinh.Và may mắn, ông đã vẹn nguyên, tự tay cầm được tất cả những tấm hình quý giá đó về Hà Nội. Còn nhớ có chuyến xe ông đi nhờ là một xe chở tử thi. Ngồi sau thùng xe với những thi thể đồng đội còn ấm, bàn tay còn mềm, trái tim người chiến sỹ thắt lại, tình yêu thương đồng đội đã vượt qua tất cả nỗi sợ hãi. “Có những đoạn đường xóc quá, những cái xác cứ tung lên rồi lăn xuống sàn. Thương anh em quá, tôi phải ôm chặt những cái xác ấy vào lòng”. Ông nhắc lại mà nước mắt rưng rưng.

Tuổi trẻ Quảng Trị trong chiến đấu.

Hơn 40 năm đã qua đi, cuộc đời cầm máy những năm trên chiến trường đã hun đúc cho Đoàn Công Tính những kinh nghiệm nghề nghiệp hết sức quý báu. Chia sẻ với thế hệ hôm nay, ông tâm sự: “Nghề báo đầy những thử thách nghiệt ngã, nó đòi hỏi phải có bản lĩnh vững vàng. Nhưng điều cốt yếu, muốn làm nghề trước hết phải coi trọng nghề nghiệp, cống hiến phục vụ công chúng. Biết hy sinh chấp nhận khó khăn gian khổ để tu luyện rèn giũa nghề ngày một sáng hơn, tinh hơn. Nếu chạy theo tiền tài và danh vọng thật khó mà có được những tác phẩm sống mãi với thời gian”.