Nỗ lực khắc phục "thẻ vàng" IUU để thủy sản lại rộng cửa vào EU

Mặc dù cộng đồng doanh nghiệp chế biến hải sản và các cơ quan quản lý nhà nước đã nỗ lực khắc phục các điểm yếu theo khuyến nghị của EU nhưng việc Việt Nam lấy lại được thẻ xanh IUU vẫn gặp khá nhiều khó khăn.

Theo chia sẻ của ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng Thư ký VASEP, thủy sản là 1 trong 5 mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu trung bình 3 năm qua đạt từ 7 - 8 tỷ USD/năm, tốc độ tăng trưởng trung bình đạt từ 7 - 15%/năm.

Ngành thủy sản không chỉ tạo việc làm cho gần 5 triệu lao động thường xuyên mà còn luôn gắn chặt với lực lượng ngư dân, nông dân, góp phần đảm bảo sinh kế người dân và an ninh quốc phòng.

Theo đó, EU là thị trường xuất khẩu thủy hải sản lớn thứ 2 của Việt Nam, chỉ đứng sau Mỹ và chiếm trên 17% trong tổng giá trị xuất khẩu thủy sản cả nước trong 3 năm qua.

Các mặt hàng hải sản khai thác biển luôn chiếm vị trí quan trọng trong cơ cấu xuất khẩu sang EU với kim ngạch xuất khẩu đạt từ 350 - 400 triệu USD/năm, tương đương 30% tổng giá trị xuất khẩu thủy hải sản của Việt Nam sang EU.

Tuy nhiên, từ ngày 23/10/2017, EU chính thức cảnh báo thẻ vàng đối với hải sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này vì chưa đáp ứng quy định chống khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định.

Sau 2 năm EU cảnh báo thẻ vàng đối với hải sản khai thác của Việt Nam, xuất khẩu hải sản của Việt Nam sang EU đã bị tác động rõ rệt, kim ngạch xuất khẩu hải sản năm 2017 đạt gần 415 triệu USD thì đến năm 2018 chỉ còn gần 390 triệu USD, giảm 6,5%.

Trong 8 tháng năm 2019, xuất khẩu hải sản vào EU tiếp tục chững lại và chỉ đạt 251 triệu USD. EU từ vị trí là thị trường xuất khẩu hải sản lớn thứ 2 của Việt Nam đã tụt xuống vị trí thứ 5, tỷ trọng của thị trường EU cũng sụt giảm từ 18% xuống còn 13%.

Các doanh nghiệp cho hay, thẻ vàng IUU đã gây ra nhiều tác động xấu, ảnh hưởng trực tiếp đến việc xuất khẩu hải sản sang EU và kéo theo sau là ảnh hưởng đến thị trường Mỹ và các thị trường tiềm năng khác.

Bà Cao Thị Kim Lan, Giám đốc Công ty cổ phần thủy sản Bình Định (Bidifisco) cho biết, Bình Định là một trong những tỉnh có số tàu thuyền khai thác hải sản lớn ở khu vực miền Trung, phần lớn tàu thuyền đều đánh bắt xa bờ, phục vụ xuất khẩu.

EU là thị trường xuất khẩu chính, chiếm từ 60 - 70% kim ngạch xuất khẩu hải sản của Bidifisco. Nhưng từ khi hải sản Việt Nam bị cảnh báo thẻ vàng IUU, việc xuất khẩu vào EU cực kỳ khó khăn. Nếu trước đây hải sản xuất vào EU được thông quan tự động thì nay bị chặn lại từ cảng để kiểm tra nguồn gốc khai thác khiến thời gian thông quan kéo dài lên 10 - 15 ngày.

Điều này không chỉ phát sinh chi phí lưu cảng, chi phí kiểm tra mà còn ảnh hưởng đến thời gian nhận hàng, kế hoạch kinh doanh của nhà nhập khẩu.

Sau 2 năm, tỷ trọng xuất khẩu hải sản vào EU chỉ còn 40% tổng giá trị xuất khẩu, đạt khoảng 30 triệu USD/năm, doanh nghiệp phải tìm kiếm thị trường thay thế và tăng chế biến để giải quyết đầu ra.

Cùng ý kiến, ông Ngô Viết Hoài, Phó Tổng giám đốc Công ty Baseafood (Vũng Tàu) cho rằng, thẻ vàng IUU là lực cản lớn nhất đối với việc xuất khẩu hải sản Việt Nam vào EU 2 năm qua và thời gian tới; trong đó, chi phí xuất khẩu hải sản vào EU tăng cao khiến hải sản Việt Nam khó cạnh tranh với các nước khác và dần mất ưu thế về thị phần.

Mức độ rủi ro, thiệt hại lớn bởi nếu lô hàng không vượt qua khâu kiểm tra nguồn gốc khai thác thì doanh nghiệp mất trắng chứ không được trả hàng về.

Sau khi EU cảnh báo thẻ vàng với Việt Nam từ 23/10/2017, VASEP và cộng đồng doanh nghiệp hải sản đã phối hợp với các cơ quan chức năng phối hợp triển khai chương trình hành động chống khai thác IUU toàn quốc với mục tiêu không để Việt Nam bị EU "giơ" thẻ đỏ và cao hơn là lấy lại thẻ xanh sớm nhất có thể.

Đến nay, 62 doanh nghiệp hải sản đã cam kết chống khai thác IUU bằng việc tuân thủ nguyên tắc chỉ thu mua hải sản từ những tàu đánh bắt có đầy đủ giấy phép, nhật ký khai thác và chứng nhận của cảng cá.

Lắng nghe ý kiến của các doanh nghiệp, hiệp hội và các đơn vị liên quan, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến hoan nghênh những nỗ lực của VASEP cũng như các đơn vị liên quan trong nỗ lực chống khai thác IUU.

Ông Tiến khẳng định ngay từ khi EU rút thẻ vàng với hải sản Việt Nam, Thủ tướng Chính phủ đã có 2 Chỉ thị và một loạt văn bản chỉ đạo liên quan. Gần đây nhất, Thủ tướng cũng đã quyết định thành lập Ban chỉ đạo quốc gia về IUU do Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng làm Trưởng ban.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cũng khẳng định, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, cách làm việc hiệu quả của VASEP, sự vào cuộc các bộ, ngành, các chi cục, cảng cá thì nghề cá của chúng ta sẽ chuyển thành nghề cá có trách nhiệm và đưa lại hiệu quả cho toàn ngành. Chúng ta siết tay nhau để sớm lấy lại thẻ xanh cho ngành hải sản của Việt Nam.