Năm Tý kể chuyện chuột ở núi ngọc linh

Xã Măng Ri huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum, nơi đây có những cung đường đậm chất Cao nguyên với rừng, gió núi thổi mát lạnh mỗi chiều, đặc biệt là thung lũng ruộng lúa bậc thang làm mê hồn bất cứ ai. Hơn cả là tôi có những người bạn dân tộc Xê Đăng hiền hậu nơi đây. Anh A Trung, Phó Bí thư huyện đoàn Tu Mơ Rông, người đầu tiên tôi gặp khi đến huyện Tu Mơ Rông.

Tôi hỏi đặc sản của vùng là món ăn gì, anh A Trung nói ngay "thịt chuột quí". Theo anh A Trung, trên địa bàn xã Măng Ri có 177 đoàn viên thanh niên, tất cả đều biết săn chuột "quí" nhưng A Non (Sinh năm 1996, làng Đắk Dơn, xã Măng Ri) giỏi nhất và dẫn tôi đến nhà thợ săn này. A Non cảnh báo: Tất cả vườn sâm Ngọc Linh được trồng sâu trong rừng. Để chống trộm, các chủ vườn giăng "thiên la địa võng" với bẫy chông, thép gai bảo vệ từ trong ra ngoài. Bởi thế mà trước khi đi bẫy chuột phải có sự cho phép và dẫn đi của chủ vườn, nếu không sẽ rất nguy hiểm. "Để săn được chuột quí phải lội rừng giỏi, biết nhìn con đường chuột đi, chọn vị trí thích hợp để đặt cái bẫy vì đây là giống chuột rất tinh khôn, nhanh nhẹn. Mỗi con là một cách bẫy khác nhau, nếu bẫy không được phải ngồi rình vào đêm, nó ra phá sâm là cầm gậy đập…" – A Non chia sẻ kinh nghiệm. Theo A Non, chuột "quí" đi kiếm ăn từ sẩm tối đến khoảng 22h đêm. Loài chuột "quí " có màu xám vàng, long óng mượt, con to nặng tới 3 lạng, sống ở hốc cây cổ thụ và chỉ thích ăn củ sâm Ngọc Linh.

Bắt tay vào cuộc đi săn, sau hơn 1 tiếng đi bộ, chúng tôi đến vườn sâm Ngọc Linh 5 năm tuổi với diện tích hơn 2 sào của anh A Nhoai (30 tuổi, làng Đắk Dơn). Anh A Nhoai từ trong chốt nói vọng ra "A Non à, em vào đây bắt cho anh mấy con chuột đi, nó ăn 5 củ rồi, vợ nó trách anh mấy ngày rồi". Hỏi qua về sự khôn ranh của chú chuột, A Non bắt tay vào việc. Hành động nhanh nhẹn, A Non dùng tay cào hở nửa củ sâm Ngọc Linh, đào một hố phía trước khoảng một gang tay có phần miệng to bằng cái bát, sâu 30cm, phía trên được phủ một lớp lá mỏng. Một chủ vườn sâm khác ngay bên cạnh cho biết có một con chuột đã "thành tinh", bẫy nhiều cách cũng không được. A Non nghe xong quyết định đặt hơn 10 cái bẫy bằng tre tự làm quanh thân cây nơi con chuột này trú ngụ. Lội rừng đến giữa đêm, chúng tôi đã đặt bẫy ở 5 vườn sâm, tùy thuộc vào đặc tính của con chuột mà A Non đặt các dạng bẫy khác nhau. 8 giờ sáng hôm sau đi thu hoạch, 17 chú chuột "ăn vụng" sâm Ngọc Linh bị tóm gọn. Các chủ vườn dành những ánh mắt, lời cảm ơn trước tài nghệ của A Non.

Theo anh A Trung, 1kg sâm Ngọc Linh 5 năm tuổi có giá gần 200 triệu đồng, giá trị sẽ phụ thuộc vào độ tuổi của sâm, cứ 1 năm thì trên củ lại xuất hiện một vòng tròn. Sâm quí nên các chủ vườn phải canh giữ ngày đêm, nhưng họ vẫn sợ nhất loài chuột "quí" vì chỉ cần lơ đễnh một đêm có thể tổn thất cả chục triệu đồng. "Ngọc Linh là loại sâm quí nhất thế giới, chỉ trồng được ở vùng núi Ngọc Linh. Giá trị về dinh dưỡng và kinh tế đã được Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc xem là Quốc bảo nên đó là mục tiêu bị cả người và chuột ăn trộm" – A Trung chia sẻ.

Nhúng vào nước nóng, nhổ sạch lông, 17 con chuột "quí " được thui qua lửa than đỏ rực dậy mùi thơm nừng. A Non mổ lấy ruột, chặt thành từng miếng vuông, đúc vào ống lồ ô, bịt miệng ống bằng lá chuối rồi nướng trên bếp lửa. Món này sẽ được ăn chung với cơm nếp mà gia đình vừa được thu hoạch vào tháng 11 dương lịch. "Phần ruột bổ nhất, có vị đắng ngọt của sâm Ngọc Linh nên sẽ được làm sạch, ướp với hạt tiêu rừng, đúc riêng vào ống lồ ô rồi nướng lên để cho bố mẹ ăn, hoặc con nhỏ sử dụng" – A Non chia sẻ.

Một cách chế biến khác được người dân Xê Đăng yêu thích là nấu với rau dớ (một loại cây mọc ở bìa rừng có vị chua). Chuột sẽ được rán (chiên) vàng lên, ướp muối ớt, đun sôi nước, bỏ rau dớ vào là có thể dùng được. Theo người dân, món canh này ăn vào những ngày lạnh giá dưới chân núi Ngọc Linh là "y bài". Ngoài ra, nếu bắt được nhiều chuột "quí tộc", người dân Xê Đăng sẽ phơi lên các phên tre trên bếp lửa trong nhà, khách quí đến sẽ được chiêu đãi. Quan niệm khách quí của người Xê Đăng cũng rất đơn giản, đầu tiên là những anh em trong dòng họ, thứ hai là bất kể ai đến chơi nhà mà ở lại qua đêm tại gia đình đều được tiếp đón nồng hậu.

Anh A Trung cho biết: "Tháng củ mật" cũng là thời điểm người dân tộc Xê Đăng đóng thóc vào bao để cất kho. Các gia đình sẽ làm lễ Cúng lúa kho với mong muốn không thích con chuột ăn thóc. Việc Cúng lúa kho không thể thiếu thịt chuột "quí tộc" nên người đàn ông sẽ phải đi lên núi Ngọc Linh săn bắt, chuẩn bị trước một tuần. "Những ngày quan trọng như Cúng lúa kho, Tết Nguyên Đán, Tết Độc lập mà bữa cơm gia đình không có thịt chuột "quí tộc" thì người đàn ông trong gia đình đó sẽ bị đánh giá là lười biếng, dân làng chê cười, không tôn trọng. Người Xê Đăng cũng quan niệm, có thịt chuột "quí " ăn vào ngày Xuân sẽ đem lại sự may mắn, sung túc trong năm mới" – Anh A Trung nói.