"Lùm xùm" xuất khẩu gạo: Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng, "phản pháo" lại Bộ Tài chính

Không phản đối hạn ngạch XK gạo, còn "giúp" Bộ Công Thương hoàn chỉnh phương án điều hành

Trong văn bản dài 7 trang, Bộ Công Thương cho hay, việc điều hành xuất khẩu gạo được thực hiện trên cơ sở tổng hợp cuộc làm việc có đầy đủ đại diện các bộ ngành, hiệp hội và doanh nghiệp ngày 26/3. 

Hai ngày sau đó, Bộ Công Thương đã có văn bản số 223 báo cáo Thủ tướng Chính phủ về kết quả rà soát, đánh giá và kiến nghị phương án điều hành xuất khẩu gạo với đầy đủ ý kiến các bộ ngành, doanh nghiệp đóng góp cũng như giải trình vì sao không tiếp thu một số ý kiến.

Theo Bộ Công Thương, trong các góp ý của Bộ Tài chính, cơ quan này không phản đối hạn ngạch xuất khẩu gạo cũng như phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS).

“Không những thế, Bộ Tài chính còn giúp Bộ Công Thương hoàn chỉnh phương án điều hành qua các góp ý về thẩm quyền áp dụng hạn ngạch cũng như các trường hợp không cần áp dụng hạn ngạch”, Bộ Công Thương khẳng định.

Bên cạnh đó trong cả 2 lần góp ý, ý kiến quan trọng nhất của Bộ Tài chính là chỉ cho phép xuất khẩu gạo nếp, gạo đồ, gạo hữu cơ, gạo thơm. 

Đồng thời tiếp tục tạm dừng xuất khẩu gạo tẻ thường đến hết 15/6 để "bảo đảm mua đủ gạo dự trữ quốc gia". Sau khi dự trữ quốc gia đã mua đủ số lượng gạo dự trữ theo kế hoạch, sẽ tiếp tục điều hành xuất khẩu "linh hoạt, chặt chẽ, phù hợp thực tế".

Về nội dung cho rằng phương thức điều hành FCFS là bất cập và Bộ Tài chính đề nghị thay thế bằng đấu thầu hạn ngạch hay phân bổ hạn ngạch nhưng "không được Bộ Công Thương tiếp thu", Bộ Công Thương lại khẳng định: “Bộ Tài chính đều không có ý kiến về các "bất cập" của phương thức FCFS trong điều hành hạn ngạch”.

Theo Bộ Công Thương, trước khi đề xuất phương thức FCFS, đoàn kiểm tra liên ngành đã thận trọng tham khảo ý kiến Tổng cục Hải quan về tính khả thi của đề xuất.

Trong suốt 2 tuần sau khi báo cáo và phương án điều hành của đoàn kiểm tra được công bố, Bộ Công Thương nhấn mạnh, Bộ không nhận được ý kiến nào khác của cả Tổng cục Hải quan và Bộ Tài chính.

Tuy vậy, khi Thủ tướng có chỉ đạo về điều hành xuất khẩu gạo tại văn bản số 2827 ngày 10/4 của Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương vẫn một lần nữa gửi dự thảo quyết định của Bộ Công Thương về áp dụng hạn ngạch xuất khẩu gạo tới Tổng cục Hải quan để xin ý kiến.

“Trong góp ý của mình, Tổng cục Hải quan không đề cập tới các "bất cập" của phương thức điều hành FCFS”, báo cáo Bộ Công Thương nêu.

Bộ cũng cho rằng, tất cả các phương thức điều hành hạn ngạch đều có mặt thuận và mặt không thuận. 

Trong bối cảnh phải áp dụng hạn ngạch để bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực, Bộ Công Thương đã đề xuất phương án điều hành hạn ngạch mà theo Bộ này là tương đối công bằng, có tính công khai, minh bạch, dễ thực hiện, dễ giám sát, khó phát sinh các rủi ro về đạo đức cũng như tham nhũng, lợi ích nhóm...

Bộ Công Thương khẳng định phương thức FCFS, nếu được bàn bạc, phối hợp nghiêm túc với các bộ như chỉ đạo của Thủ tướng, qua đó bổ sung thêm một số giải pháp kỹ thuật đơn giản như bắt buộc phải khai báo đồng thời tên tàu và số hiệu container trên tờ khai online và không cho phép sửa đổi các thông tin này, sẽ giúp giảm đáng kể tình trạng khai giữ chỗ.

Các doanh nghiệp đã có hàng tại cảng chắc chắn sẽ ở vị thế ưu tiên số 1 bởi họ đều đã rõ tên tàu và số hiệu container và chỉ có họ mới có thể hiện thực hóa tờ khai mà không cần phải thay đổi các thông tin này.

Tuy nhiên, đây là phương thức được nhiều nước và nhiều tổ chức quốc tế khuyến nghị áp dụng nếu buộc phải áp dụng hạn ngạch. Trên thực tế, trong suốt 2 tuần sau khi phương án được công bố, Bộ Công Thương không nhận được ý kiến trái chiều nào về phương thức FCFS.

Ngược lại, nhiều doanh nghiệp cho rằng đây là phương thức tương đối phù hợp bởi khả năng giải tỏa cho các doanh nghiệp đã có sẵn hàng tại cảng là rất cao.

Không nên đề xuất các biện pháp không có cơ sở pháp lý?

“Việc triển khai cơ chế FCFS trên thực tế đã để xảy ra một số sự việc mà theo nhận xét của các doanh nghiệp là thiếu phối hợp, thiếu công khai, thiếu minh bạch, gây thêm khó khăn.. dẫn đến những bức xúc không đáng có, không phải do lỗi tự thân của cơ chế FCFS”, Bộ Công Thương cho hay.

Cụ thể là việc hải quan mở 100% container gạo để kiểm hóa, yêu cầu cân 100% các container gạo để kiểm tra trọng lượng…dẫn đến chi phí tăng cao. Các ý kiến này đã được Bộ Công Thương tổng hợp chuyển tới Bộ Tài chính để xem xét, xử lý theo thẩm quyền.

“Đấu thầu hạn ngạch cần có thời gian để tổ chức và sẽ mất ít nhất 15-20 ngày để xây dựng quy chế, làm hồ sơ và thực hiện các thủ tục thẩm định hồ sơ, tổ chức đấu thầu theo quy định của pháp luật. Đấu thầu hạn ngạch sẽ dẫn đến việc các doanh nghiệp lớn, có tiềm lực tài chính, trúng toàn bộ hạn ngạch, tước đi cơ hội của các doanh nghiệp nhỏ. Không loại trừ khả năng xuất hiện tình trạng bán lại hạn ngạch trúng thầu cho các doanh nghiệp nhỏ thông qua các hợp đồng "nhận ủy thác" để ăn chênh lệch như đã từng xảy ra trước đây”, Bộ Công Thương cho hay.

Về việc dự trữ gạo quốc gia, theo báo cáo, việc điều hành xuất khẩu gạo được thực hiện theo tham vấn của các bộ ngành và đã tính cả lượng dành cho dự trữ quốc gia. Bộ Công Thương vẫn đề xuất và được các Bộ, ngành đồng ý về việc để lại thêm 300 nghìn tấn từ số lượng xuất khẩu để giúp Bộ Tài chính thực hiện kế hoạch mua dự trữ lương thực năm 2020. 

"Nếu vẫn không mua được thì Bộ Tài chính cần có sự đánh giá lại để làm rõ hơn vì sao lại không thể thực hiện được chỉ tiêu đã được Thủ tướng Chính phủ giao", Bộ Công Thương nêu..

Bộ Công Thương cũng cho rằng, các doanh nghiệp trúng thầu gạo quốc gia nhưng bỏ thầu đồng nghĩa bị phạt, mất tiền bảo đảm dự thầu (1%-3% giá trị gói thầu) cho Bộ Tài chính. 

Như vậy, đối chiếu với các quy định của pháp luật, nhất là pháp luật về giao dịch dân sự, doanh nghiệp đã hoàn thành nghĩa vụ của mình. 

Đề xuất cấm các doanh nghiệp này tham gia xuất khẩu là đề xuất không có cơ sở pháp lý. Xã hội có thể phê phán các doanh nghiệp này về mặt đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội "nhưng cơ quan nhà nước, với tinh thần thượng tôn pháp luật, không nên đề xuất các biện pháp không có cơ sở pháp lý như vậy", Bộ Công Thương nhấn mạnh.

Cuối cùng, Bộ Công Thương cho biết, các ý kiến này sẽ được Bộ tiếp tục tổng hợp, giải trình khi báo cáo Thủ tướng Chính phủ (trước ngày 25/4/2020) về phương án điều hành xuất khẩu gạo tháng 5/2020.