Làng quan họ trên đất Tây Nguyên

Tiếng hát át nhọc nhằn

Xòe bàn tay hằn những vết chai sần vì công việc ruộng rẫy, liền anh Tạ Văn Đức, ở làng Quyết Tiến tâm tình: “Nếu không có quan họ, không có những đêm ca hát thì biết lấy gì xua tan nỗi nhọc nhằn thường nhật. Ban đầu, làng Quyết Tiến chỉ vài người hát quan họ, nhưng tôi và vợ đêm đêm lại hát cho mọi người nghe giải trí. Từ đó, những điệu quan họ “rót” xuống ngôi làng này”. Chẳng mấy chốc ai cũng mê mẩn. Những cô gái, chàng trai đôi mươi cũng lúng liếng đi hát quan họ.

Nguồn cơn của niềm đam mê hát quan họ bắt nguồn từ hơn 20 năm trước, những người dân Bắc Ninh, Bắc Giang di cư vào Krông Năng làm kinh tế mới. Bốn bề mây phủ, rừng rậm, ánh điện chưa về. Những buổi chiều tà, khi ông mặt trời khuất sau dãy núi, nhà nào cũng chỉ biết co cụm trong nhà hoặc cánh đàn ông tụ tập rượu chè say khướt. Anh Đức nhớ lại: “Không có gì giải trí để làm phong phú cuộc sống tinh thần, nhất là những ngày mùa xuân. Buồn lắm, nhớ quê da diết”.

Một trong các tiết mục quan họ tại hội diễn.

Nhiều đêm trăn trở, anh Đức nảy ý định lập nhóm hát quan họ của làng, khơi dậy niềm đam mê đang ngủ vùi trong mỗi người gốc Kinh Bắc. Mùa xuân năm 2006 như một “mốc son” đáng nhớ với nhiều xóm làng ở Krông Năng khi mà rộn tiếng hát quan họ Bắc Ninh. Làn điệu êm ả, ngân nga của những bài “Đôi bên bác mẹ thương tề”, “Giăng thanh gió mát”, “Lúng liếng”, “Con nhện giăng mùng”... làm say lòng cả người dân bản địa.

Liền chị Nguyễn Thị Thu Hồng, ở làng Tân Hiệp vẫn còn thẹn thùng khi nhớ lại những lần biểu diễn đầu tiên: “Thấy làng Quyết Tiến khởi xướng, những người ở làng Tân Hiệp chúng tôi cũng về tập luyện để đọ sức với họ không chỉ dịp đầu xuân mà cả những dịp Quốc khánh hay các sinh hoạt văn hóa khác. Ngày ấy chỉ có đèn dầu nhưng hát rất say mê, có khi đến khuya. Trang phục tự may. Sau này có điện, có đàn... thì càng say mê hơn. Cả ngày quần quật trên nương rẫy, vậy mà đêm đến hát xong mấy làn quan họ Kinh Bắc là tan hết nhọc nhằn, không còn cảnh thanh niên đi quậy hay say xỉn, chỉ say hát quan họ thôi”.

Làng nào có trên 20 gia đình gốc Bắc Ninh, Bắc Giang đều lập đội quan họ hát cho nhau nghe, hát giao lưu. Liền anh Nguyễn Huy Chung, ở làng quan họ Lộc Xuân bảo: “Ai cũng gọi nôm na các làng của chúng tôi là làng quan họ. Từ ngày khởi xướng, không mùa xuân nào là không thi tài. Quan họ như ngấm vào máu thịt mọi người, xua tan những khoảng cách vùng miền và dân tộc. Nhiều người dân bản địa Tây Nguyên chỉ nghe tiếng nhạc, tiếng hát đã tập trung đầy nhà văn hóa, họ thốt lên “ưng cái bụng lắm!”. Đây là vùng đất đầu tiên ở Tây Nguyên có phong trào hát quan họ”.

Trong các lễ hội, Tết CLB quan họ ở Krông Năng đều tự nguyện hát phục vụ cộng đồng.

Kết nối cộng đồng

Anh Tạ Văn Đức nhớ lại: “Đêm giao thừa xuân 2010, sau khi kết thúc giao lưu quan họ giữa các làng người Kinh Bắc ở Krông Năng, nhiều già làng người Ja Rai đến tận nhà liền anh, liền chị để xin được nghe thêm. Họ bảo: Ca nhạc, lời nhạc của người Kinh hay lắm, ưng lắm. Nghe mãi mà cứ thích thôi! Có người về nhà tập hát thuộc những câu trong bài “Người ở đừng về” hay “Khách đến chơi nhà”...

Liền anh Nguyễn Văn Nguyên, Chủ nhiệm CLB quan họ làng Tân Bắc tâm đắc: “Không chỉ truyền đi niềm đam mê cho các tầng lớp trong huyện mà chính những làng người Bắc Ninh, Bắc Giang cũng gắn bó nhau hơn. Trước kia không có quan họ, chẳng ai tìm đến nhau. Từ những đêm hát quan họ, những ngày xuân hát quan họ mà thấu hiểu lòng nhau, nhận ra những đồng điệu. Rồi tìm đến nhau đỡ đần những gian khó, kể cho nhau nghe những kinh nghiệm quý trong làm ăn, cách ứng xử gia đình, hay đơn giản chỉ là cách hát những bản quan họ hay và khó. Lời quan họ nghĩ đơn giản nhưng để luyến láy được cho hay cần chịu khó và đam mê.

Các liền chị ở Krông Năng trong đêm hội quan họ.

Say mê các làn điệu quan họ Bắc Ninh trong các buổi thi thố, giao lưu giữa các làng, bà Nguyễn Thị Đông, Phó Chủ tịch UBND huyện Krông Năng cũng gật gù, thích thú và lên sân khấu đưa theo các làn điệu của liền anh, liền chị. “Loại hình văn hóa này hấp dẫn và kéo mọi người lại gần nhau hơn, xứng đáng là di sản văn hóa phi vật thể. Chúng tôi liên tục động viên, khích lệ các liền anh, liền chị tích cực “giữ lửa” và truyền dạy quan họ cho càng nhiều người trong huyện càng tốt”, bà Đông nói.

Nên duyên vợ chồng từ làn quan họ

Sự hấp dẫn của những làn quan họ tựa như mạch nước ngầm trong mát, tự nhiên ngấm vào tâm trí nhiều người ở Krông Năng. Từ những đêm xuân thi hát quan họ, từ những đêm cuối tuần hát đối đáp cho nhau nghe, bao đôi đã nên duyên vợ chồng bền chặt. Liền anh Tạ Văn Đức cũng kết duyên vợ chồng với liền chị Nguyễn Thị Liên trong những đêm đối đáp, cùng trao cho nhau những câu quan họ thấm đượm nghĩa tình. “Tình nghĩa chúng tôi luôn nồng ấm như những làn điệu quan họ.

Chẳng cãi cọ bao giờ, giận nhau thì hát quan họ. Con cái sinh ra cũng thích quan họ”, chị Liên tâm sự.

Anh Nguyễn Văn Tùng, ở làng Lộc Yên, sau khi nghe những làn điệu mượt mà trong bài “Ngã bóng trăng ngà”: “Ngả rằng là tình rằng ngả bóng í ơ ớ ơ/ Nay có í ơ trăng nay ớ ớ trăng ngà là/Em í ơ xinh là xin song bên gửi tặng/Mà này cũng có a bạn hiền là/Câu í a la câu ca anh rằng năm ơi/ Nhớ mãi là có người là người về là tang ố tang, tính tang ô là tình tang...” đúng vào đêm Rằm tháng Giêng năm 2015 do chị Trần Thị Thảo thể hiện mà thương thầm nhớ trộm rồi kết duyên vợ chồng. Cách đây hơn 5 năm, sau một số buổi tập luyện hát quan họ, Phan Văn Dũng ở làng Tân Bắc cũng đã thương mến và kết duyên cùng Trần Thị Lý. Anh Dũng bộc bạch: “Nhiều đôi nên duyên từ quan họ lắm! Khi mến nhau, tình ý như chuyển vào câu đối đáp”. Đến giờ thành vợ chồng, sinh con đẻ cái, mỗi dịp lễ, Tết hai người vẫn say sưa đi hát quan họ cùng nhau, tình nghĩa như nồng nàn thêm.