Kiểm tra chuyên ngành đang là cản trở lớn nhất để doanh nghiệp thông quan hàng hóa

Một nồi cơm điện bị điều chỉnh đến… 3 luật

Thủ tục kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu đang là lĩnh vực cải cách được Chính phủ đặc biệt chú trọng thời gian qua nhằm khắc phục một trong những khía cạnh còn có tồn tại, vướng mắc nổi cộm nhất gây ảnh hưởng tới thời gian thông quan cũng như dòng lưu chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu ở nước ta hiện nay.

Nhiều quy định kiểm tra chuyên ngành với hàng hóa xuất nhập khẩu hiện tại của Việt Nam, bị đánh giá là chỉ tương thích một phần hoặc thậm chí là không tương thích với những cam kết trong Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Liên minh châu Âu (EVFTA). 

Hiện nay, Việt Nam đang chuẩn bị cho quá trình hội nhập khi FTA Việt Nam – EU (EVFTA) đã kết thúc đám phán. Hiệp định này dự kiến sẽ tạo ra những tác động lớn tới pháp luật và thể chế chính sách trong thời gian tới. Trong đó có các thủ tục xuất nhập khẩu hàng hóa, đặc biệt là các thủ tục kiểm tra chuyên ngành.
Trong khi đó, theo đánh giá, thủ tục kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu đang là lĩnh vực cải cách được Chính phủ đặc biệt chú trọng, nhằm khắc phục một trong những khía cạnh còn tồn tại, vướng mắc nổi cộm nhất, gây ảnh hưởng tới thời gian thông quan cũng như dòng lưu chuyển xuất nhập khẩu hàng hóa của doanh nghiệp.

Theo nghiên cứu của ông Phạm Thanh Bình, nguyên Cục trưởng Cục Giám sát quản lý, Tổng cục Hải quan và Trung tâm WTO và hội nhập (VCCI) cho thấy, có khá nhiều bất cập trong quản lý và kiểm tra chuyên ngành. Đó là sự chồng chéo trong danh mục hàng hóa thuộc diện điều chỉnh của nhiều luật chuyên ngành dẫn đến một mặt hàng phải thực hiện đồng thời nhiều thủ tục nên khó khăn, mất thời gian, tốn chi phí.

Ông Bình cũng đưa ra một so sánh về chi phí và hiệu quả: Mỗi năm DN phải chi trả tối thiểu khoảng 1.600 tỷ đồng và 2,5 triệu ngày công để thực hiện thủ tục quản lý chuyên ngành trong khi các lô hàng không đạt chất lượng quy định chưa bao giờ tới 1%. Ví dụ nữa, mặt hàng nồi cơm điện đang chịu điều chỉnh ở 3 luật: kiểm tra chất lượng về điện theo Luật chất lượng sản phẩm hàng hóa, phải dán nhãn năng lượng theo Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả và phải có giấy chứng nhận theo Luật Kiểm tra an toàn thực phẩm, 3 yêu cầu này thuộc 3 luật và do 3 bộ khác nhau quản lý…

“Một cái nồi cơm điện có cần phải chịu điều chỉnh bởi 3 luật thế này không?”, ông Bình nêu câu hỏi.

Báo cáo kết quả rà soát các quy định pháp luật với cam kết EVFTA cho biết, trong 26 nội dung pháp luật rà soát, có 16 nội dung tương thích hoàn toàn, 6 nội dung tương thích một phần và chỉ có 4 nội dung chưa tương thích với quy định của Việt Nam. Nêu ví dụ, ông Bình cho rằng, trong cam kết EVFTA, Việt Nam và các nước thống nhất vừa đảm bảo quản lý Nhà nước và tạo thuận lợi cho thương mại tuy nhiên thực tế, nhiều quy định tại Việt Nam vẫn chưa thuận lợi.

Kiểm tra chuyên ngành: cản trở lớn nhất để doanh nghiệp thông quan hàng hóa

Đánh giá chung về hoạt động kiểm tra chuyên ngành của Việt Nam, theo ông Graham Knights, Trưởng bộ phận Chính trị, Đại sứ quán Anh, Việt Nam đã có nhiều cải thiện tốt về môi trường kinh doanh, đặc biệt trong lĩnh vực Hải quan và công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Đây là nỗ lực chung của Chính phủ Việt Nam, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp hoạt động.

“Thời gian thông quan đã được giảm đáng kể, nhiều vướng mắc liên quan đến quá trình, thủ tục thông quan đã được tháo gỡ. Tuy nhiên, đây là quá trình dài hạn, vẫn còn một số tồn tại cần cải thiện. Ví dụ như thời gian thông quan có thể được giảm hơn nữa, việc kiểm tra chuyên ngành có thể phối hợp thêm với các cơ quan chức năng khác để tăng cường hiệu quả”, ông Graham Knights nói.

Thừa nhận đang có hàng trăm văn bản về kiểm tra chuyên ngành, ông Ngô Minh Hải, Phó Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan nhắc tới vấn đề “nhận thức” trong quá trình đơn giản hóa thủ tục. Rất nhiều thủ tục như kiểm dịch thực vật, động vật đã được phía hải quan kiến nghị đưa vào cơ chế một cửa quốc gia nhưng hiện vẫn chưa được thực hiện. 

Thủ tục giấy tờ để kiểm tra trong lĩnh vực này, theo ông Hải đã được đơn giản hóa nhưng quan trọng là các doanh nghiệp vẫn phải mang hàng đi kiểm tra rồi mới quay lại hải quan để thực hiện thông quan. Quá trình này theo ông không những tốn thời gian mà còn không ít chi phí.

Nhìn chung, bản rà soát đã đưa ra rất chi tiết những quy định nào đã tương thích hoàn toàn hoặc chỉ tương thích một phần. Điều này được hy vọng sẽ giúp các cơ quan chức năng tìm ra được những vướng mắc để tháo gỡ, sửa lại luật, giúp tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu, nhưng vẫn phù hợp với cam kết trong các FTA.

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Minh Thảo, Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương) cho rằng, kiểm tra chuyên ngành đang là cản trở lớn nhất để doanh nghiệp thông quan hàng hóa. Với kết quả rà soát đa phần pháp luật tương thích là điều đáng mừng nhưng quan trọng là hiệu quả thực thi của các cơ quan thi hành, bởi trên thực tế giữa quy định và thực thi vẫn còn nhiều khoảng cách.

Theo các DN và giới nghiên cứu, hầu hết các đề xuất sửa đổi trong báo cáo có tính khả thi, phù hợp với thông lệ quốc tế tốt, đảm bảo quản lý Nhà nước hiệu quả và tạo thuận lợi cho DN. Bản rà soát được gửi tới các cơ quan chức năng để xác định những nội dung chưa tương thích của pháp luật Việt Nam trong lĩnh vực này, từ đó đưa ra các đề xuất sửa đổi để tuân thủ cam kết. Đồng thời tận dụng động lực này để triển khai mạnh mẽ và thực chất hơn nữa quá trình cải cách liên quan ở Việt Nam.