Khuyến khích hòa giải, đối thoại tại tòa án trong giải quyết tranh chấp

Trình bày tờ trình về dự án luật, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định hòa giải thành công, đối thoại thành công giúp giải quyết triệt để, hiệu quả các tranh chấp mà không phải mở phiên tòa xét xử; kết quả hòa giải thành công, đối thoại thành công phần lớn được các bên tự nguyện thi hành; vụ việc không phải trải qua thủ tục sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm theo quy định của các luật tố tụng; tiết kiệm chi phí, thời gian, công sức của các bên liên quan và Nhà nước; hạn chế tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, gây bức xúc trong dư luận.

"Với Tòa án, đổi mới, tăng cường và nâng cao hiệu quả hòa giải, đối thoại là giải pháp căn cơ, giúp giải quyết khối lượng công việc ngày càng nặng nề, trong bối cảnh hàng năm các tranh chấp, khiếu kiện không ngừng tăng lên cả về số lượng và tính chất phức tạp," Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh.

Cho ý kiến đối với dự án luật này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nhất trí sự cần thiết phải xây dựng, ban hành Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án cũng như phạm vi điều chỉnh của dự án Luật. Song Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị cần phải tiếp tục rà soát những quy định thủ tục hòa giải, đối thoại tại tòa theo Luật này phải phù hợp với các quy định trình tự, thủ tục của Bộ luật Tố tụng dân sự và Luật Tố tụng hành chính.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, hiện nay chúng ta tồn tại 2 loại hòa giải, đối thoại. Đó là: hòa giải, đối thoại trong tố tụng và hòa giải, đối thoại ngoài tố tụng. Do đó, dự thảo Luật này cần phải xác định rõ bản chất của hòa giải, đối thoại tại Tòa án là trong tố tụng hay ngoài tố tụng? Và mối quan hệ giữa hòa giải, đối thoại tại Tòa theo quy định dự thảo Luật này với thủ tục hòa giải, đối thoại trong giai đoạn chuẩn bị xét xử tại Tòa án; làm rõ bản chất, mối quan hệ, cũng như mối quan hệ với hoạt động hòa giải tiền tố tụng trong các lĩnh vực lao động, hôn nhân gia đình, tranh chấp thương mại, đất đai v.v...

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định, hòa giải, đối thoại tại Tòa án là một kênh giải quyết tranh chấp mới. Qua tổng kết thí điểm thực hiện cơ chế này thì các vụ việc lao động, thương mại, tranh chấp hợp đồng kinh tế giá trị lớn đạt tỷ lệ ít mà chủ yếu là hôn nhân gia đình. Do đó nếu như có cơ chế khuyến khích, có sự tổ chức nhân những điểm tốt lên thì có thể tỷ lệ hòa giải các vụ việc dân sự, lao động, thương mại sẽ dần dần tăng lên. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật xác định, dù được ít cũng giảm tải cho tòa án, huy động được trí tuệ của những người đã làm nghề, đã nghỉ hưu, tạo ra không khí xã hội mềm mại, nhẹ nhàng, tránh căng thẳng nếu đưa nhau ra Tòa; đồng thời giữ được bí mật cho các doanh nghiệp. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật đề nghị hồ sơ dự án Luật cần làm rõ hơn những ưu điểm này để tạo được sự đồng thuận cao hơn.

Liên quan đến quy định phí hay lệ phí hòa giải, đối thoại tại Tòa án, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, trong điều kiện hiện nay vấn đề hòa giải là một hoạt động rất tốt, không những làm giảm chi phí cho ngân sách, cho tòa án mà còn giảm được chi phí cho xã hội nên cần phải khuyến khích. Do đó, chưa nên đặt ra vấn đề thu phí trong giai đoạn này và tất cả những hoạt động đó thì ngân sách nhà nước bảo đảm.

Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển đề nghị quy định trong luật việc khuyến khích hoạt động hòa giải trước mắt chưa thu phí và được đảm bảo đầu tư bằng nguồn ngân sách nhà nước. Khi nào thấy cần thu thì lúc đó theo cơ chế thị trường và điều kiện của lúc đó.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho rằng, để khuyến khích người dân tìm đến cơ chế hòa giải, đối thoại, giảm bớt thời gian công sức tiền bạc của Tòa án để xét xử những vụ đó, nếu hòa giải, đối thoại thành công thì chưa nên quy định thu phí, có thể là ở giai đoạn đầu.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cũng đề xuất có thể quy định theo hướng chưa thu phí trong vòng 5 năm đầu tạo điều kiện để thu hút người dân vào hình thức này.