Khai thác tiềm năng, lợi thế của các địa phương vùng dân tộc thiểu số, miền núi

Trình bày nội dung cơ bản Đề án, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến cho biết, mục tiêu Đề án nhằm khai thác tiềm năng, lợi thế của các địa phương trong vùng, đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội; giảm nghèo nhanh, bền vững; thu hẹp dần khoảng cách về mức sống so với vùng phát triển; giảm dần địa bàn đặc biệt khó khăn; quy hoạch, sắp xếp ổn định dân cư, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, liên vùng, kết nối với các vùng phát triển; cải thiện rõ rệt đời sống của nhân dân; phát triển toàn diện giáo dục, đào tạo, y tế, văn hóa; nâng cao chất lượng cán bộ, công chức, viên chức, người lao động là người dân tộc thiểu số; xóa bỏ phong tục tập quán lạc hậu đi đôi với giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc; xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở vững mạnh; giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và an ninh biên giới quốc gia; củng cố tăng cường khối đại đoàn kết các dân tộc, nâng cao niềm tin của đồng bào các dân tộc đối với Đảng và Nhà nước.

Đề án sẽ thực hiện ở địa bàn các xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, các xã, thôn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn (không bao gồm xã thuộc vùng bãi ngang ven biển và hải đảo) giai đoạn 2021 - 2030.

Về tên gọi của Đề án, Chính phủ trình Quốc hội cho phép điều chỉnh lại tên Đề án là: "Đề án tổng thể phát triển KT-XH vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030".

Về sản phẩm Đề án, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến cho biết, mục đích của việc xây dựng Đề án là phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế, khuyết điểm đã được chỉ ra trong quá trình tổng kết, trọng tâm là giải quyết một số khó khăn, bức xúc của người dân; điều chỉnh, tích hợp chính sách cho phù hợp với thực tiễn, do vậy, Chính phủ đề nghị Quốc hội phê duyệt Đề án và chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển KT-XH vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, giai đoạn 2021-2030.

Về kinh phí thực hiện Đề án, Chính phủ đề nghị Quốc hội phê duyệt chủ trương và các nội dung chủ yếu của Đề án, khi xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia, Chính phủ sẽ chỉ đạo thẩm định, tổng hợp, cân đối và trình Quốc hội theo quy định của Luật đầu tư công và Luật Ngân sách nhà nước.

Liên quan đến việc tổ chức thực hiện, Chính phủ đề nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết chuyên đề giao nhiệm vụ cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, ngành, chính quyền địa phương thực hiện; Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội, các đại biểu Quốc hội thực hiện giám sát quá trình thực hiện.

Tập trung giải quyết những vấn đề khó khăn, bức thiết nhất hiện nay

Trình bày Báo cáo thẩm tra Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng có điều kiện đặc biệt khó khăn, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Hà Ngọc Chiến cho biết, Hội đồng Dân tộc tán thành với sự cần thiết xây dựng Đề án.

Việc triển khai thực hiện chính sách dân tộc trong những năm qua đã đạt được những thành tựu quan trọng, đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào từng bước được nâng cao, diện mạo vùng DTTS&MN đã thay đổi rõ rệt. Nhưng hiện nay, trong vùng DTTS&MN còn có 1.957 xã và 20.176 thôn đặc biệt khó khăn, đây là khu vực vẫn còn tồn tại 5 nhất so với cả nước, đó là: Vùng có điều kiện tự nhiên khó khăn nhất; chất lượng nguồn nhân lực thấp nhất; kinh tế - xã hội phát triển chậm nhất; tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản thấp nhất; tỷ lệ người nghèo cao nhất. Khoảng cách phát triển, mức thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số (DTTS) so với mặt bằng chung cả nước chưa được thu hẹp mà có xu hướng ngày càng doãng ra.

Mặt khác, chính sách đối với vùng DTTS&MN hiện có 118 văn bản chính sách còn hiệu lực, do nhiều cơ quan chủ trì xây dựng, quản lý, tổ chức thực hiện nên nguồn lực bị phân tán, dàn trải, khó lồng ghép, hiệu quả không cao, khó xác định rõ trách nhiệm. Do đó, cần phải có giải pháp tổng thể, khắc phục những tồn tại, hạn chế của giai đoạn vừa qua, tập trung nguồn lực đầu tư phát triển toàn diện vùng DTTS&MN, nhằm thu hẹp dần khoảng cách chênh lệch về trình độ phát triển và mức thu nhập của đồng bào DTTS so với cả nước.

Về các nội dung cụ thể của Đề án, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Hà Ngọc Chiến cho biết, Hội đồng Dân tộc đề nghị điều chỉnh lại tên gọi của Đề án là: "Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN", để xác định rõ địa bàn, đối tượng của Đề án là vùng DTTS&MN, không bao gồm hơn 300 xã bãi ngang ven biển, hải đảo. Đồng thời, thống nhất với sự phân kỳ thực hiện từ năm 2021 đến năm 2030 theo đề nghị của Chính phủ.

Về giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Hà Ngọc Chiến cho biết, nhiều ý kiến đề nghị, nội dung chương trình mục tiêu quốc gia mới cần quan tâm tập trung giải quyết những vấn đề khó khăn, bức thiết nhất hiện nay của vùng DTTS&MN, theo thứ tự ưu tiên, như: (1) Giải quyết tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt; (2) quy hoạch, sắp xếp, bố trí dân cư ở nơi cần thiết; (3) phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp gắn với ứng dụng khoa học công nghệ, hướng đến sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị; khơi dậy, phát huy tiềm năng, thế mạnh ở vùng DTTS&MN; (4) đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất, đời sống (đường giao thông, điện sinh hoạt và sản xuất, trường học, trạm y tế, nhà ở…); (5) phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; (6) phát triển văn hóa – du lịch, gắn với bảo tồn, phát huy văn hóa, tri thức của đồng bào các dân tộc; (7) xây dựng hệ thống chính trị, bảo đảm quốc phòng, an ninh…

Hội đồng Dân tộc cũng đề nghị đưa các vấn đề về giới, nguyên tắc lồng ghép giới xuyên suốt trong quá trình tổ chức thực hiện Đề án; cần đưa ra các chỉ tiêu cụ thể về thu hẹp khoảng cách bất bình đẳng giới ở vùng DTTS&MN. Đưa nội dung suy dinh dưỡng trẻ em thể thấp còi và nhẹ cân trở thành một nội dung chính sách cần được ưu tiên trong Đề án và phân bổ ngân sách thực hiện trong giai đoạn 2021 – 2025 và những năm tiếp theo.

Bên cạnh đó, thẩm tra của Hội đồng Dân tộc cũng đề nghị Chính phủ cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, đánh giá kỹ hơn về những yếu tố, nội dung phù hợp, đang phát huy hiệu quả tốt của các chính sách để tiếp tục duy trì và phát huy. Đồng thời chỉ ra những hạn chế, yếu kém, bất hợp lý, khó khăn trong tổ chức thực hiện của các chính sách cụ thể để điều chỉnh, thay thế cho phù hợp. Khẩn trương xây dựng, hoàn thiện trong nửa đầu năm 2020 trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành bộ tiêu chí phân định vùng dân tộc thiểu số, miền núi thật sự bao quát đầy đủ những yếu tố đặc thù của các vùng, miền, bảo đảm khách quan, khoa học dễ thực hiện.