Hoa sim Đồng Lộc

Thế hệ trẻ hành hương về khu di tích Ngã ba Đồng Lộc bên những đồi hoa sim

Thời chiến tranh, Đồng Lộc không chỉ là «chảo lửa túi mưa»  mà còn là «chảo lửa túi bom». Đồng Lộc nắng tóe lửa. Đồng Lộc mưa thối đất. Bom đạn thời chiến tranh cày nát Đồng Lộc. Sử sách đã ghi lại: «Từ tháng 3 đến tháng 10 năm 1968, Mỹ ném xuống Ngã Ba Đồng Lộc 43.600 quả bom, có 6.000 quả nổ chậm». Trên mảnh đất mưa bom, bão đạn,  chết chóc rình rập tưởng không thể có gì sống được, ấy vậy mà những người dân bám đường, bám đất với sim, mua hoang dại  không hề bị hủy diệt.

Ông Đinh Yến (90 tuổi, nguyên là xã đội trưởng)- người chứng nhân của Lịch sử nhớ lại, cách đây 50 năm, vùng Truông Kén, Động Vành vô cùng âm u, hoang dại. Cây cối um tùm. Sim, mua tốt quá đầu người. «Các đơn vị pháo cao xạ trên trận địa Động Cổ Khuyên, Bãi Đồn (thuộc xã Mỹ Lộc) phải nguy trang bằng cây sim. Chúng tôi đào nguyên cả gốc sim trồng lên chiến hào, quanh ụ pháo để che mắt máy bay địch. Cây sim kiên cường, chịu nắng gió, nên có thể nói là không có cây xanh nào làm ngụy trang tốt hơn sim. Sau này, sim còn được dùng ngụy trang cho xe pháo qua Ngã Ba huyền thoại này vào Nam». Ông Yến chậm rãi kể.

Hàng chục năm làm xã đội trưởng gắn liền với tuyến đường 15, với  Ngã Ba huyết mạch giao thông, ông Đinh Yến cùng với cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương  lãnh đạo dân quân tự vệ, lãnh đạo nhân dân «tay cày, tay súng», vừa sản xuất, vừa chiến đấu, phối kết hợp với lực lượng bộ đội, thanh niên xung phong đảm bảo đường thông tuyến trong bất cứ tình huống nào, bất cứ thời điểm nào. Để đảm bảo xe thông tuyến nhanh nhất trong điều kiện có thể, dân quân các xã lân cận gồm Đồng Lộc, Mỹ Lộc, Sơn Lộc đã cùng với thanh niên xung phong có mặt ngay trên tuyến chở đất, chở đá, lấp hố bom. Nhưng có những tình thế không thể chờ lấp hố bom, nhân dân đã tháo nhà lót đường cho xe chạy. Có những thời điểm cần thông tuyến tức khắc, tức thì, nhân dân Đồng Lộc đã nẩy sinh ra sáng kiến dùng cây sim, cây mua bó lại để lấp hố bom để cho xe lăn bánh.

«Cho đến bây giờ, tôi cũng không nhớ, ai là người đầu tiên đưa ra sáng kiến này. Nhưng sáng kiến đó được lan rộng. Cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương thấy sáng kiến hay, áp dụng ngay, giao chỉ tiêu cho mỗi gia đình trữ sẵn trong nhà năm gánh bổi, lúc nào cần huy động là đưa ngay lên hiện trường. Nhờ cách làm đó, mà  tuyến đường 15 ác liệt này, địch đánh ngày, đánh đêm, huyết mạch giao thông chưa bao giờ tắc nghẽn. B52, F105, bom tấn, bom tạ, rốc két, pháo sáng cùng với các phương tiện chiến tranh tối tân, hiện đại của đế quốc Mỹ ngày đêm thi nhau trút xuống mấy cây số vuông này nhưng  thua cây sim hoang dại, vô danh mỏng manh Đồng Lộc chúng tôi». Kể xong, ông Đinh Yến cười rồi nheo mắt cười rồi nhìn ra bãi sim Truông Kén.

Ở tuổi 90, ơn trời ông vẫn ăn ngon ngủ khỏe, chỉ có đôi tai là hơi nghễng ngãng. Muốn trao đổi với ông phải nói to lên. Ông nói đời ông đã nếm trải nhiều truân chuyên. Năm 1949, trở thành anh vệ quốc quân tham gia chiến dịch biên giới. Năm 1953, vợ mất, chia tay đơn vị về quê. Tiếc là không được tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ. Bù lại, những năm ở quê, được tín nhiệm giữ chức xã đội trưởng không chỉ sống chết với anh em dân quân địa phương trên trận địa pháo mà còn sát cánh với bộ đội, thanh niên xung phong giữ gìn huyết mạch giao thông quan trọng trên tuyến đường 15 và cửa tử Ngã Ba Đồng Lộc này.

Người cựu chiến binh già lặng lẽ chỉ vào đầu gối phải. Bốn vết sẹo nhăn nheo: «Vẫn còn 2 viên bi ở đây. Giấy tờ vào viện mất hết. Một số đồng đội cũ khuyên tôi làm hồ sơ thương binh. Nhưng, tôi không buồn làm. Ngay cả mảnh vườn tôi đang ở cũng chưa làm sổ đỏ. Năm 1980, chấp hành chủ trương di dân, tôi lên dựng nhà, cắm chân ở mảnh đất này. Qua cuộc chiến tranh máu lửa, đến nay mình còn sống là may mắn rồi! Thân phận mình cũng như sim mua, ở đâu cũng mọc được, sống được !»

Tôi hỏi ông: «Thời ở cương vị xã đội trưởng, ông có kỷ niệm gì với Đại đội TNXP 552, Tổng đội 55, đơn vị của 10 cô gái đã hy sinh anh dũng ngày 24/7/1968 không?».

«Có! Có chứ! Tất cả các  đơn vị bộ đội, thanh niên xung phong trên địa bàn đều phối kết hợp với chúng tôi để triển khai nhiệm vụ và hỗ trợ nhau trong cuộc sống. Chiều ngày 24/7/1968, sau khi nhận được  tin dữ, chúng tôi đã tổ chức kết hợp với các đơn vị cứu thương, bới tìm thi hài các cô đã anh dũng hy sinh, khâm liệm, mai táng tiếp tục công việc của các cô để lại».

Thế hệ trẻ hành hương về khu di tích Ngã ba Đồng Lộc bên những đồi hoa sim

Về Đồng Lộc, may mắn cho tôi là được gặp gỡ ông Nguyễn Thế Linh- Nguyên Đại đội trưởng Đại đội TNXP 552 đến thắp hương cho đồng đội. Cắm hương trên mộ 10 cô gái, măt rưng rưng lệ.  Nửa thế kỷ (kể từ ngày các cô hy sinh) đã trôi qua. «Tôi không thể nào quên được những gương mặt chị em Tiểu đội 4. Tất cả thanh nữ mười tám đôi mươi, hồn nhiên, vô tư, giản dị, lạc quan, chăm học, chăm làm. Tôi còn nhớ vào mùa hoa sim nở, lên tuyến giữa bom đạn ác liệt, đối mặt với chết chóc, ấy vậy mà vẫn không quên ngắt hoa sim cài trên mái tóc, vẫn vội vàng hái những trái sim bo bo còn khét lẹt khói bom, dính bụi đỏ, chà  lên tà áo, nhấm nháp. Cô Hồ Thị Cúc (quê Sơn Bằng) ao ước hòa bình trở lại, về quê chăn trâu cắt cỏ, mùa hè lên núi Nầm hái sim, bắt cào cào đá cho thỏa thích». Ông Linh nhớ lại.

 Tôi đã về quê chị Hồ Thị Cúc. Nhà chị nằm bên dòng sông Ngàn Phố. Bên kia là núi Nầm. Dãy Mồng Gà, tít tắp sim. Những người thân của chị Cúc kể thuở nhỏ, nhà nghèo, tháng 8, mùa sim chín, Cúc cùng bạn bè lên đồi hái sim rồi mang đến chợ Rạp bán để góp tiền mua sách vở. Tôi cũng đã đến Đức Hòa quê của chị Hà Thị Xanh. Nhà chị Xanh cách dòng sông Ngàn Sâu chưa đầy một km và cách núi Phượng Thành trên dưới một cây số. Phượng Thành mùa này đang sim. Đâu là dấu  chân của cô bé Xanh ngày xưa lên núi hái hoa sim?  Hai chị em  Võ Thị Tần, Võ Thị Hợi cùng quê Thiên Lộc đã có tuổi thơ gắn bó với 99 ngọn núi Hồng Lĩnh. Hồng Lĩnh không chỉ  bạt ngàn thông mà còn bạt ngàn sim. Cho nên với 10 cô gái Ngã Ba Đồng Lộc, sim không chỉ là tuổi thơ, là quê hương mà còn là thân phận. Không phải ngẫu nhiên mà Hồ Thị Cúc đã khóc khi cả đồi sim đang mùa nở hoa, sau trận bom Mỹ chỉ còn hố sâu và đất đỏ như máu. Nhặt những cánh hoa nhàu nát, Cúc đã ấp iu vào lòng, khóc tức tưởi.  Nhà thơ Yên Thanh - cán bộ kỹ thuật Tổng đội TNXP 55 đã kể về những cuộc gặp gỡ, chia tay thời chiến tranh giữa những người lính lái xe và các cô TNXP. «Vội vàng, rất vội vàng. Cảm động. Vô cùng cảm động! Gặp nhau trên đường. Không kịp chào. Không kịp nói.  Một bông hoa mua, hoa sim, hái vội nói thay lời tiễn biệt». Cho nên, lần này trở về Đồng Lộc, nhà thơ Yến Thanh nói với tôi phải chụp ảnh kỷ niệm bên hoa sim, bởi (nhà thơ rằng) mới trưa nay thôi, trong chập chờn thức ngủ, ông đã nhìn thấy hoa sim xòe cánh mỏng, Xanh, Xuân, Rạng, Hợi, Hường, Hà, Nhỏ, Tần, Cúc lần lượt bước ra và nhà thơ Yến Thanh quả quyết với tôi rằng: Ba ngày sau tìm được thi hài của Cúc. Cúc bị vùi, tay nắm chặt một cành sim.

Sim Đồng Lộc là cây mọc lên từ máu lửa, từ bom đạn chết chóc nên cánh hoa không phơn phớt hồng mà thắm hồng, không mơ tím mà tím bầm, tím thẫm. Nhụy hoa không nhợt nhạt vàng, mà vàng cháy lửa.

Nhà thơ Yến Thanh (phải) tưng tham gia mở đường tại Ngã ba Đồng Lộc những năm chiến tranh ác liệt

Nhà thơ Yến Thanh đã nhíu mày, không bằng lòng khi trông thấy một số cô gái trẻ bẻ hoa, nô đùa làm hoa sim rơi lả tả.  Xót xa, nhà thơ dằn giọng, nhưng cũng chỉ đủ cho mình nghe: «Xin các cháu hãy nhẹ nhàng, đừng khuấy động hồn hoa. Hãy trông vào gương hoa để thấy gương người». Đoạn, nhà thơ quay về phía tôi: «Kìa, hãy xem những con ong, con bướm khẽ khàng, rất khẽ khàng vỗ cánh khi đến bên hoa ».

Có thể, nhà thơ Yến Thanh (từng là người trong cuộc, gắn bó với mảnh đất máu lửa này) thấy điều gì đó thiêng liêng trong sắc tím hoa sim Đồng Lộc!?

Cách đây ba năm tôi đã đến Khu du lịch sinh thái Măng đen (huyện KonPlong, Kon Tum) mải mê ngắm nhìn thiếu nữ Kadong duyên dáng với hoa sim bên hồ nước Đăn ke. Tôi mải mê cùng khách du lịch đến Khu bảo tồn thiên nhiên bán đảo Sơn Trà (Đà Nẵng) thả hồn với hoa sim. Tôi đã ra đảo Soi Sim (vịnh Hạ Long) mà hoang dại với sim và thảm giàng giàng. Tôi đã nếm rượu sim, mật sim Phú Quốc và bất cứ ở đâu cũng không thể nào dứt được với hoa sim Đồng Lộc. Có điều gì đó cứ ám ảnh tôi không chỉ trong suốt thời gian trở lại Đồng Lộc mà cả khi rời Đồng Lộc,  năm cánh hoa tơ lụa mỏng mảnh ấy vẫn bám riết lấy tâm hồn và ý nghĩ  tôi. Tôi nghĩ về một ngày không xa sẽ có lễ hội hoa sim Đồng Lộc để  mọi người hiểu hơn, yêu hơn loài hoa bất tử này.

Có phải hoa sim là biểu tượng của tình yêu và cái đẹp? Thần thoại La Mã kể rằng: Thần Vệ nữ được sinh ra từ đám bọt biển. Các tiên nữ đã đội cho nàng vương miện được kết bằng hoa sim. Có lần, khi đang tắm, nàng kinh hãi khi phát hiện ra đám nửa người, nửa dê đang nhìn trộm nàng. May mắn, nhờ cây sim che khuất mà nàng thoát khỏi ánh mắt tà dâm ấy.

Còn người Ả Rập quả quyết: Khi A đam bị đuổi ra khỏi vườn Địa đàng, chàng đã không quên mang theo mình cây sim tình yêu.

Truyền thuyết dân tộc Việt  tìm thấy cội nguồn cây sim từ nước mắt phụ nữ.

Chiến tranh. Những người cha, người chồng, người anh, người yêu đã lên biên giới. Những người phụ nữ đưa tiễn. Người đi xa dần, xa dần. Đất dưới chân họ nổi lên thành gò đồi. Những người mẹ, người vợ khóc. Nước mắt rơi xuống mọc lên cây mua. Cây mua nở ra hoa mua tím biếc. Những người yêu, thiếu nữ khóc. Nước mắt họ rơi xuống, mọc lên cây sim. Cây sim nở ra hoa sim. Hoa sim, hoa mua đều tím biếc biểu trưng cho tình yêu chung thủy, bền chặt.

Tôi mang tất cả huyền thoại ấy về Đồng Lộc. Chị  Diệu Tâm, vốn là cô giáo gốc Hà Nội vào thành phố Hồ Chí Minh làm kinh doanh sản xuất thiết bị dạy học. Đang ăn nên làm ra, thế mà nửa đường bỏ cuộc. Năm 2012, khánh thành chùa Tượng Sơn (Hương Sơn) chị về với Thượng tọa Thích Nhật Từ tính bài trồng dược liệu theo bước Hải Thượng Lãn Ông. Nhưng một lần đến Đồng Lộc, giữa trưa, chị thấy trên trời xuất hiện vầng mây trắng hình chim bồ câu giang cánh. Chị đã lưu giữ được khoảnh khắc  này  và linh cảm duyên nợ giữa mình với mảnh đất linh thiêng này. Chị ngạc nhiên khi nhìn thấy dưới những cây thông trên đồi Trọ Voi, cạnh mộ 10 cô gái Đồng Lộc, sim nở hoa tím biếc. Chị đã hái những bông hoa sim dễ thương ấy đặt lên mộ 10 cô gái. Hoa sim mềm mại, dễ thương, tràn đầy nữ tính. Chị Diệu Tâm linh cảm rằng, 10 anh hùng trinh liệt đã hóa thân vào sim Đồng Lộc.

Vào một chiều tháng 5, tôi đã cùng chị Diệu Tâm đến eo Truông Kén. Điều kỳ lạ là sim đã che phủ hết đồi, che phủ những ngôi mộ của thập loại chúng sinh. Sim xanh tốt nở hoa tỏa hương ngay bên những hố bom. Chị Diệu Tâm tinh tế chỉ cho tôi rằng hoa sim Đồng Lộc hai mùa nắng gió không phai màu, tươi nguyên đến cả khi rụng cánh. Chị đã kể cho tôi nghe cách đây 5 năm, chị đã mua một héc ta đất ở động Trăn và dựng nhà cắm chân lâu dài với Đồng Lộc. Chị thấy mình có bổn phận, có trách nhiệm chăm sóc  linh hồn cho các anh hùng liệt sĩ, nhất là mười cô gái trinh nữ. Quy hoạch xong một héc- ta vườn, chị Diệu Tâm ra Hà Nội, chọn giống hoa cúc trắng, hoa hồng bạch mang về ươm trồng. Thời gian trôi qua, hoa cúc trắng còi cọc, chẳng thể lớn lên, không thể  đơm hoa. Nhưng kỳ lạ, ở góc vườn, những cây sim hoang dại lại vùn vụt, phổng phao, xanh tốt,  ra hoa rực rỡ.  Mùa hoa nở, ong bướm tứ xứ bay về hút nhụy dập dìu. Thế là chị làm tổ nuôi ong. Ong mật hút nhụy hoa sim, hoa mua, hoa dại dưới dãy núi Trà Sơn làm nên thứ mật vàng hươm, ngọt lừ, thơm phức. Chị Tâm đã ủ sim chín với mật ong. Tôi có hạnh phúc được nếm thứ mật sim đặc biệt Đồng Lộc và cảm nhận rằng chưa ở đâu có được thứ mật sim thơm ngon, quyến rũ đến như vậy!

Thế là ý tưởng sim Đồng Lộc trong chị hình thành. Chị trao đổi với cô Nguyễn Gia Mân- Viện nghiên cứu truyền thông văn hóa dân tộc về Dự án sim Đồng Lộc với sản phẩm rượu sim, mật sim. Hy vọng tương lai không xa Dự án sim Đồng Lộc sẽ trình làng sản phẩm  làm hài lòng khách du lịch, góp phần phát triển kinh tế- chính trị- xã hội ở vùng đất huyền thoại này.

 Khi tôi đang viết những dòng này thì ông Phan Hưng- Chủ tịch UBND xã Đồng Lộc thông báo cho tôi tin mừng UBND tĩnh Hà Tĩnh đã phê duyệt Dự án xây dựng thị trấn Đồng Lộc với định hướng  phát triển thị trấn Du lịch sinh thái-Lịch sử- Văn hóa- Tâm linh.

Hoa sim hoang dại, mỏng manh, khiêm nhường, loài hoa mọc lên từ máu lửa biểu tượng cho tình yêu, khát vọng sống mãnh liệt, biểu tượng cho tự do, hòa bình gửi thông điệp cho con người và đất trời về sự bất tử.