Hệ thống an sinh xã hội trước sức ép già hóa dân số

Thách thức cho hệ thống an sinh xã hội

Theo Quỹ dân số Liên hợp quốc tại Việt Nam ( UNFPA), Việt Nam đã chính thức bước vào giai đoạn “già hóa dân số” từ năm 2011 và là một trong các quốc gia có tốc già hóa dân số nhanh nhất trên thế giới.

Ngân hàng thế giới (WB) dự báo, số người già trên 65 tuổi của Việt Nam sẽ tăng gấp 3 so với hiện nay vào năm 2040, gây ra những hậu quả khắc nghiệt, đặc biệt là tốc độc tăng trưởng kinh tế sẽ giảm. Theo WB, trong hai thập kỷ vừa qua, Việt Nam đã được hưởng “lợi tức dân số” - sự thúc đẩy tăng trưởng kinh tế được tạo ra bởi lợi thế có được từ nhóm dân số đang ở độ tuổi lao động. Lợi tức này hiện đã được sử dụng gần hết: Thành phần dân số ở độ tuổi lao động đã đạt đỉnh vào năm 2013 và hiện nay đang giảm xuống.

Tốc độ chuyển tiếp dân số nhanh chóng tại Việt Nam đặt ra thách thức cho hệ thống an sinh xã hội. Trong khi  đời sống vật chất của người cao tuổi còn gặp rất nhiều khó khăn. Chỉ có 35,6% người cao tuổi ở thành phố và 21,9% người cao tuổi ở nông thôn có lương hưu hoặc trợ cấp từ nhà nước. Có tới 70 - 80% người cao tuổi phải tự kiếm sống hoặc nhờ vào sự nuôi dưỡng và chăm sóc của con cái.

Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.

Mặt khác, người cao tuổi ở Việt Nam sống già nhưng không khỏe, bình quân một người cao tuổi có 2, 3 bệnh mãn tính. Theo kết quả Điều tra Quốc gia về người cao tuổi Việt Nam, chỉ có 4,8% người cao tuổi có sức khỏe tốt, 26,1% người cao tuổi không có bất cứ loại bảo hiểm y tế nào, trên 51% người cao tuổi không đủ tiền chi trả cho việc điều trị, dẫn đến không điều trị. Hệ thống dịch vụ chăm sóc người cao tuổi còn rất thiếu trong khi nhu cầu điều trị của người cao tuổi ngày càng tăng; cơ cấu tổ chức và năng lực chăm sóc người cao tuổi chưa đáp ứng yêu cầu; chưa có chính sách tốt trong khám và chăm sóc người cao tuổi tại nhà...

Theo thống kê mới nhất của ngành y tế, đến nay cả nước chỉ có 36% số bệnh viện tuyến tỉnh có khoa Lão, nhưng chủ yếu là hoạt động ghép với các chuyên khoa khác như: Thận, tim mạch, nội... Trang thiết bị còn thiếu; đội ngũ cán bộ y tế được đào tạo chuyên sâu để điều trị và chăm sóc cho người cao tuổi còn mỏng trong khi số lượng người cao tuổi ngày càng gia tăng. Việc phát triển hệ thống lão Khoa trong cả nước cần thược triển khai ngay nhằm tránh tình trạng quá tải như đang xảy ra hiện nay với các chuyên khoa: Ung bướu, sản, nhi và chấn thương, chỉnh hình...Kết quả khảo sát gần đây về thái độ và kỳ vọng vào tương lai hưu trí do UNFPA công bố cho thấy, người lao động Việt Nam rất quan tâm đến việc làm gì để đối phó với an sinh hưu trí tương lai. Có tới 95% số người được hỏi bày tỏ nỗi lo lắng sẽ chịu cảnh nghèo, không đủ tiền sinh sống khi về hưu.

Cần có chính sách toàn diện đảm bảo phúc lợi cho người cao tuổi

Già hóa mang đến những cơ hội cũng như thách thức lớn, đòi hỏi các phương thức tiếp cận mới về y tế, việc làm, tuổi nghỉ hưu và lương hưu, môi trường xã hội và hòa đồng giữa các thế hệ. Số người cao tuổi đang ngày càng gia tăng cũng đi kèm với với những thách thức trong việc  xây dựng  các kế hoạch về chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội cho người cao tuổi.

Thạc sỹ Lê Minh Quang, Văn phòng Ủy ban Quốc gia về người cao tuổi Việt Nam đề nghị, ngành y tế tăng cường chăm sóc sức khỏe ban đầu (phòng bệnh) cho người cao tuổi, có tính đến sự khác biệt giới; nâng cao tỷ lệ người cao tuổi có thẻ bảo hiểm y tế, đa dạng hóa các hình thức bảo hiểm bao gồm bảo hiểm chăm sóc lâu dài. Đồng thời, tăng cường năng lực quốc gia về chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi cả nam và nữ (bao gồm chăm sóc tại bệnh viện, nhà dưỡng lão, chăm sóc tại nhà và cộng đồng); phát triển hệ thống chăm sóc lâu dài; thúc đẩy mạng lưới công tác xã hội.

Tỷ lệ người cao tuổi sẽ còn tăng nhanh trong thời gian tới, do vậy các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cần được xây dựng, sửa đổi cho phù hợp với xu hướng dân số ngày càng già đi để đảm bảo rằng người già không bị lãng quên và khuyến khích sự đóng góp của người cao tuổi cho xã hội, cộng đồng.

Ông Lê Bạch Dương, Trưởng nhóm Dân số và Phát triển, đại diện UNFPA tại Việt Nam cho rằng: Việt Nam cần có các chương trình, chính sách toàn diện đảm bảo an sinh và phúc lợi cho người cao tuổi; khuyến khích mở rộng độ bao phủ của an sinh xã hội, hưu trí và việc làm tới người cao tuổi. Người cao tuổi cần được bảo đảm được tiếp cận tới các dịch vụ cơ bản của đời sống xã hội bao gồm giáo dục, y tế, chăm sóc, môi trường sống; xây dựng hệ thống chăm sóc dài hạn, đảm bảo nhu cầu chăm sóc sức khỏe và giảm chi phí bệnh tật hướng tới già hóa thành công và khỏe mạnh...