Giáo dục tích cực: Cân bằng giữa “thưởng” và “phạt”

"Nghiêm khắc" và "nuông chiều" - hiểu thế nào cho đúng?

Hiện nay, không khó để bắt gặp những gia đình duy trì việc giáo dục, uốn nắn con cái theo hình thức quát mắng và áp dụng các hình phạt thể chất với suy nghĩ “Yêu cho roi cho vọt”. Ngược lại, nhiều gia đình lại áp dụng phương pháp nuông chiều, nghe theo mọi sở thích, yêu cầu của con để đổi lại việc con sẽ lắng nghe và làm theo lời mình. Tuy nhiên theo các khách mời, việc “nghiêm khắc” hay “nuông chiều” cần được áp dụng linh hoạt tuỳ theo hoàn cảnh và tính cách của trẻ.

PGS.TS Lê Văn Hảo - chuyên gia tâm lý  khẳng định: “Nghiêm khắc không có nghĩa là phải khắc nghiệt, đòn roi và chắc chắn là phi bạo lực. Bạo lực sẽ để lại rất nhiều tổn thương cho trẻ, đôi khi một lời mắng cú sốc tâm lý đối với trẻ ngang với bỏng cấp độ 2-3. Nghiêm khắc chúng ta cần hiểu là cùng nhau thiết lập những nguyên tắc, giới hạn và cùng tuân. Khi chúng ta có bộ quy tắc như vậy thì trong gia đình sẽ không có ai phải đóng vai ác để yêu cầu trẻ phải làm theo bất cứ điều gì. Khi đứa trẻ còn nhỏ, người lớn sẽ phải can thiệp nhiều hơn để đảm bảo đứa trẻ an toàn. Nhưng khi trẻ lớn lên, quyền lực của bố mẹ nên nhỏ lại, dần dần trao cho con quyền quyết định. Chúng ta phải nhớ rằng trẻ cũng có nhu cầu, có quyền quyết định và chúng ta nên bàn giao quyền cho con bằng cách dạy cho con những kĩ năng tự chủ, tự lập.”

Cùng quan điểm trên, Chuyên gia bảo vệ trẻ em Khánh Vân bổ sung: “Thực chất mắng cũng là hành vi bạo lực nên tôi khuyến khích các bố mẹ không nên sử dụng đối với con. Các cha mẹ cần hết sức lưu ý khi dùng từ “phạt” hay dùng bạo lực với con mà chúng ta cần phải cho con biết con sai ở đâu, thất bại ở đâu, tại sao con thất bại chứ không phải đưa cho con hình phạt để dạy con rằng con đã sai. Chúng ta phải giúp con hiểu được cái gì nên làm, cái gì không nên và chính chúng ta cũng phải hành xử một cách tương xứng, nhất quán, để trẻ không bị nhầm lẫn về mục tiêu cuối cùng mà chúng ta muốn dạy trẻ”.

Là một người mẹ của 2 cô con gái nhỏ và luôn tìm kiếm những phương pháp giáo dục hiệu quả, Hoa hậu Hương Giang chia sẻ: “Mỗi gia đình sẽ có hoàn cảnh và điều kiện khác nhau, vì vậy không có công thức chung cho tất cả mọi gia đình. Giang không phải là người mẹ quá nghiêm khắc với con, cũng không quá nuông chiều con, không phải lúc nào cũng làm theo những điều con muốn. Chúng ta có thể học tập nhiều phương pháp nuôi con, tuy nhiên, bố mẹ nên xác định những mong muốn của mình đối với con để từ đó định hướng được cách nuôi dạy con cách phù hợp. Gia đình Giang từ khi có bầu, hai vợ chồng đã cùng thống nhất về phương pháp nuôi dạy con cái và gia đình không có ai đóng vai ác cả. Nếu bố mẹ chỉ con các nguyên tắc để con phát triển đúng theo lứa tuổi, đứa trẻ sẽ có lớn lên một cách toàn diện và đúng hướng. Một em bé nhỏ tuổi khi được định hướng, giảng giải thì bé hoàn toàn có thể hiểu chuyện, nhiều em bé đã biết thể hiện nguyện vọng, mong muốn từ khi còn rất nhỏ. Quan trọng là bố mẹ có thể nắm bắt và hướng con đến cái phù hợp, dù con rất nhỏ nhưng con cũng rất phối hợp với bố mẹ rồi.”

Thưởng để con có động lực chứ không phải lôi kéo

Theo chuyên gia Khánh Vân, giáo dục con trẻ là một quá trình, nếu mang thưởng hay phạt ra đều có tác dụng ngược. Thưởng như nào để con có động lực từ bên trong chứ không phải lôi kéo từ bên ngoài. Hãy để con có những thôi thúc từ trong mình chứ không phải vì phần thưởng.

Từ kinh nghiệm của một người Hoa hậu Hương Giang chia sẻ: “Có nhiều cha mẹ phạt để cho con sợ, Giang nghĩ chúng ta đang mong chờ con cái chúng ta cảm thấy gia đình là an toàn, để khi con gặp khó khăn, rủi ro con tìm về, mà nếu làm cho con sợ thì đã mất ý nghĩa đó. Mục tiêu của việc phạt là để con suy nghĩ và nhận ra điều đấy là sai. Tôi thường áp dụng phương pháp giữ yên lặng, tạo không gian riêng cho con trong khoảng 2 – 3 phút để con bình tĩnh và nhìn nhận lại mọi chuyện. Sau đó Giang sẽ phân tích cho con, trò chuyện và ôm con. Bản thân tôi chưa từng bị bố mẹ đánh và Giang cũng chưa nghĩ sẽ dùng đòn roi với con kể cả khi đang nóng tính”.

PGS.TS Lê Văn Hảo cho rằng, cách bố mẹ đối xử với con sẽ ảnh hưởng đến việc hình thành tâm lý của trẻ, cách trẻ nhìn nhận mọi thứ xung quanh và các mối quan hệ. Quá khắc nghiệt hoặc quá tán thưởng đều sẽ không tốt trong việc xây dựng thế giới quan của trẻ. Về lâu dài, việc thiết lập nề nếp là rất cần thiết. Tuy nhiên, thiết lập thì dễ, thực hiện và duy trì mới khó. Cha mẹ hãy thật sự dành thời gian và tâm huyết để cùng con xây dựng nguyên tắc, nề nếp và thực hiện mỗi ngày một cách kiên trì. Thay vì lúc nào cũng chỉ mong chờ và đốc thúc con thay đổi, nếu thấy các phương thức của mình chưa hiệu quả, cha mẹ hãy tự thay đổi chính bản thân mình với các phương pháp kỷ luật tích cực, tôi tin rằng cha mẹ sẽ nhìn thấy con mình thay đổi theo.