Gia tăng rút BHXH một lần: Người dân chưa thấy được tác động lâu dài của BHXH là đảm bảo ổn định an sinh

Chiều 29/6, tại Hà Nội, dưới sự chủ trì của Chủ nhiệm Nguyễn Thúy Anh, Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội đã tiến hành thẩm tra Báo cáo Chính phủ về tình hình thực hiện chính sách, chế độ Bảo hiểm xã hội (BHXH), quản lý và sử dụng quỹ BHXH năm 2020.

Rút BHXH một lần: Người già cũng rút, người trẻ cũng rút

Tại phiên thẩm tra, bà Nguyễn Thị Như Ý, Ủy viên Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cho rằng, còn tình trạng chấp hành chưa đầy đủ pháp luật về BHXH. Nhiều ý kiến tại phiên họp cũng kiến nghị cần tiếp tục tăng cường hoạt động giám sát thực hiện Luật BHXH tại Trung ương, địa phương, đặc biệt là vấn đề phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, tình trạng rút BHXH một lần đang gia tăng...

Liên quan đến tính trạng rút BHXH một lần, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, dư luận gần đây quan tâm tình trạng rút BHXH một lần gia tăng. Sự gia tăng ở đây không phải do tuổi tác, vì người già cũng rút, người trẻ cũng rút.

"Nguyên nhân sâu xa là gì?", Bộ trưởng đặt vấn đề rồi viện dẫn, như vừa rồi đi Đồng Nai, ông có hỏi lãnh đạo tỉnh, vì sao Đồng Nai kinh tế không phải khó khăn, mức bình quân của Đồng Nai nếu so với các vùng, tối thiểu vùng thì cao hơn rất nhiều, nhưng "tại sao Đồng Nai lại rút BHXH một lần nhiều?".

Theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, có thể do khó khăn kinh tế nên rút chỉ là một lý do, nhưng thực tế tìm hiểu cho thấy, có một yếu tố tác động nữa, đó là "vừa qua, chúng ta chuẩn bị đưa ra phương án sửa đổi Luật BHXH, cho thấy có một phần tác động ở đây".

Nguyên do, theo người đứng đầu ngành LĐ-TB&XH, chúng ta mới chỉ đưa ra các phương án khác nhau để báo cáo, nhằm tiến tới sửa đổi chính sách thôi, chứ "chưa nói sửa đổi gì, và sửa như thế nào", nhưng rõ ràng "có những thông tin không đầy đủ, không chính xác cho rằng sẽ hạn chế thu nhập của người lao động khi rút BHXH một lần so với hiện hành".

Do đó, theo ông Dung, công tác tuyên truyền còn chưa tốt. Chúng ta chưa cho người dân thấy được tác động lâu dài của BHXH đối với bảo đảm sự ổn định của an sinh.

Và thực tế, việc rút BHXH một lần tăng còn cho thấy có tình trạng trục lợi ở đây. Bộ trưởng nêu, có một số người đứng ra nhận "làm giúp", do thủ tục chúng ta vẫn còn khó khăn, nên một số người làm "cò mồi", nhận làm thủ tục rút BHXH một lần để hưởng phần trăm.

Về quản lý nhà nước, theo Bộ trưởng, trong quá trình vừa rồi, đã cố gắng thực hiện được tốt cơ bản một số công việc, một số chính sách pháp luật, "tuy nhiên cũng còn một số chính sách đang chậm", ông Đào Ngọc Dung thẳng thắn và nhìn nhận, tình trạng nợ đọng bảo hiểm vừa qua, nợ đóng, trốn đóng, lạm dụng Bảo hiểm thất nghiệp… tuy có chuyển động tích cực, nhưng vẫn chưa tốt như mong muốn.

Do đó, Bộ trưởng nhấn mạnh: "Tinh thần, nếu dịch Covid-19 ổn định hơn, năm 2022 sẽ là năm chúng tôi tăng cường, tập trung rất cao cho công tác thanh tra và xử lý "căng" hơn vấn đề thực hiện chính sách, nhất là chậm đóng, nợ đọng BHXH và trục lợi chính sách này".

Trong khó khăn, số người tham gia BHXH vẫn tăng

Báo cáo tại Phiên họp, ông Nguyễn Bá Hoan- Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết, năm 2020 do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 dẫn đến số người tham gia BHXH bắt buộc bị giảm so với năm trước.

"Nhưng với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, cấp ủy, chính quyền địa phương nên kết quả phát triển đối tượng tham gia BHXH, Bảo hiểm thất nghiệp tiếp tục giữ được đà tăng, đặc biệt phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đã đạt 1,1 triệu người chiếm hơn 2% lực lượng lao động trong độ tuổi- vượt chỉ tiêu đặt ra tại Nghị quyết số 28-NQ/TW", ông Hoan cho biết.

Tính đến 31/12/2020, số người tham gia BHXH bắt buộc là 15.033.644 người, chiếm 31,12%, giảm 170.392 người so với cùng kỳ năm 2019.

Cũng theo Thứ trưởng Hoan, dù chịu ảnh hưởng của dịch Covid nhưng số đơn vị tham gia BHXH bắt buộc vẫn tăng so với năm 2019; và mặc dù số đơn vị tham gia tăng so với năm 2019 lên nhưng số người tham gia BHXH bắt buộc vẫn bị giảm so với năm 2019.

Theo Nghị quyết số 28-NQ/TW, đến năm 2021 sẽ có 35% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH. Để phấn đấu đạt mục tiêu này, ngay từ đầu năm 2020 tại Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 1/1/2020 của Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội và dự toán NSNN năm 2020 đã đặt ra chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH là tỷ lệ lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH đạt 33,5%.

Tính đến hết ngày 31/12/2020, số người tham gia BHXH là 16.161.789 người, đạt chỉ tiêu đặt ra của năm 2020, bằng 95,71% so với chỉ tiêu của năm 2019.

"Tuy nhiên, do tình hình dịch bệnh Covid-19 diễn biến hết sức phức tạp đã làm cho các doanh nghiệp phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, ảnh hưởng lớn đến việc tham gia BHXH cho người lao động; phần lớn các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ nên dữ liệu quản lý chưa được đầy đủ, cập nhật kịp thời; Ý thức chấp hành chính sách pháp luật về BHXH của chủ sử dụng lao động còn chưa nghiêm, người lao động chưa hiểu đầy đủ quyền, trách nhiệm của mình trong việc tham gia BHXH (số người hưởng BHXH một lần còn lớn (trung bình hàng năm chiếm khoảng 40% so với số người mới tham gia BHXH bắt buộc)", ông Hoan khẳng định.

Báo cáo của Chính phủ cũng cho thấy, đến 31/12/2020 tổng số tiền chậm đóng BHXH bắt buộc là 11.666 tỷ đồng, tăng 1.566 tỷ đồng so với năm 2019, tương đương mức tăng 15,5% so với năm 2019, chiếm 4,2% số phải thu (nợ lãi 3.017 tỷ đồng).

Như vậy, trong năm 2020, tình hình chậm đóng BHXH tiếp tục gia tăng. Tuy nhiên, năm 2020 ghi nhận sự gia tăng nhanh đóng số tiền chậm đóng BHXH ở khu vực DNNN với mức tăng số tiền chậm đóng lên đến hơn 50% so với năm 2019.

Phân tích theo thời gian chậm đóng thì số chậm đóng tập trung ở nhóm chậm đóng từ 01 tháng đến dưới 6 tháng với tỷ trọng 18,81%; nhóm chậm đóng từ 3 năm trở lên với tỷ trọng 34,4% và lãi chậm đóng với tỷ trọng 25,86%.

Trong nhóm chậm từ 3 năm trở lên thì chủ yếu là chậm đóng từ 4 năm, 5 năm trở lên với tỷ trọng 92,12%.

Đặc biệt, tỷ lệ số tiền chậm đóng BHXH, Bảo hiểm thất nghiệp trên số phải thu có xu hướng giảm trong dần trong giai đoạn 2016- 2019.

Số người tham gia BHXH tự nguyện đã gấp đôi năm 2019

Cho ý kiến tại Phiên họp, ông Nguyễn Hoàng Mai- Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cho biết, năm 2020 số nợ BHXH bắt buộc là 11.660 tỷ đồng, tăng so với 2019 và số nợ phải tính lãi lên đến 3.017 tỷ- "đây là điều đáng báo động".

Do đó, trong tổng số nợ BHXH này sẽ phân ra nhiều loại nợ nên Chính phủ cần phân rõ từng loại nợ BHXH ra, loại nợ BHXH nào do chây ỳ, nợ BHXH nào do ảnh hưởng dịch Covid-19 (nợ trước và sau dịch), nợ của khối DN phá sản, giải thể... để có giải pháp phù hợp.

"Báo cáo của BHXH Việt Nam cho thấy số nợ tăng nhưng không xử lý hình sự được do việc thu thập hồ sơ gặp nhiều khó khăn, một số cơ quan điều tra yêu cầu cơ quan BHXH cung cấp hồ sơ ngoài tầm quản lý... Vậy tại sao cơ quan điều tra lại bắt buộc BHXH phải cung cấp trong khi những việc này cơ quan điều tra yêu cầu các cơ quan liên quan cung cấp"- ông Nguyễn Hoàng Mai đánh giá.

Giải trình thêm một số vấn đề các đại biểu nêu, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh cho rằng, những vấn đề liên quan cơ chế chính sách, BHXH Việt Nam và Bộ LĐ-TB&XH sẽ phối hợp triển khai, đánh giá tác động của Luật BHXH cũng như những vướng mắc để sớm hoàn thiện các quy định pháp luật.

Cũng theo Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, mặc dù năm 2020 khó khăn do dịch bệnh thiên tai nhưng nhờ sự vào cuộc chặt chẽ của các cơ quan nên số người tham gia BHXH tự nguyện đã gấp đôi năm 2019.

Cùng với đó, công tác thu BHXH đều đạt và vượt dự toán Chính phủ giao, tăng so với cùng kỳ 2019. Đến 30/6/2021, số thu BHXH cũng tăng so với cùng kỳ năm 2020.

Mặt khác, ông Mạnh thông tin, số nợ năm 2020 là hơn 11.000 tỷ đồng, dù tăng nhẹ số tuyệt đối so với năm 2019, nhưng số tương đối lại giảm.

"Trong điều kiện như vậy chúng tôi phân tích tuổi nợ từ dưới 1 tháng; từ 1 tháng đến 5 năm và trên 5 năm- đây là điểm sáng trong thu hồi nợ. Từ việc phân loại nợ, chúng tôi phân tích các đối tượng nợ. Trong số nợ đó thì có trên 1.200 tỷ là nợ của các doanh nghiệp đã phá sản, giải thể và đồng thời không có địa chỉ kinh doanh- có phương án đòi nợ hiệu quả", ông Mạnh cho biết.