Độc đáo nét văn hóa dân tộc Giáy

Người Giáy sinh sống chủ yếu ở các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Yên Bái, Lai Châu và một bộ phận nhỏ sống xa hương, phân đều ở 39 tỉnh thành trên cả nước. Từ lâu dân tộc Giáy có truyền thống văn hóa giàu bản sắc, độc đáo với nhiều phong tục, tín ngưỡng, lễ hội, trang phục, ngôn ngữ, nghệ thuật biểu diễn, tri thức dân gian.

Văn hóa của người Giáy thể hiện trong các nghi thức đám cưới, ma chay, cúng bái… Lễ cưới của người Giáy trải qua nhiều nghi lễ khác nhau, từ lễ dạm ngõ, ăn hỏi, cưới và cuối cùng là lễ lại mặt. Mỗi nghi lễ còn có các nghi thức cử hành khác nhau theo phong tục, tập quán. Khi hai người nam – nữ muốn lấy nhau, gia đình nhà trai phải chọn ra một người làm mối. Người làm mối phải có 3 lần đến nhà gái để hỏi ý kiến xem gia đình nhà gái có đồng ý cho cưới hay không. Lễ vật thách cưới tùy thuộc vào điều kiện kinh tế của từng gia đình, nhưng thông thường các lễ vật không thể thiếu: 2 đôi gà và vịt; 120 chiếc bánh rán, 100 lít rượu, 2 tạ thịt lợn... Đoàn đón dâu đến nhà gái cử hành các nghi thức đón dâu và xin dâu, cô dâu trong trang phục truyền thống, đội chiếc khăn trùm màu đỏ với hy vọng luôn gặp may mắn, vợ chồng chung sống hạnh phúc.

Lễ hội truyền thống là loại hình sinh hoạt văn hóa cộng đồng đặc trưng của người Giáy. Hiện nay, các ngày lễ, tết vẫn được bà con gìn giữ, bảo tồn và phát triển phục vụ đời sống sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng như: lễ cúng thần thổ địa (lễ hội tú tỉ), cúng rừng, cấm bản. Mỗi lễ hội đều thể hiện ý nghĩa riêng, điển hình lễ hội tú tỉ thường được tổ chức vào ngày mồng 2/2 âm lịch cầu mong thổ địa nơi mình định cư phù hộ cho bà con được an lành, người dân trong bản khỏe mạnh, mùa màng tốt tươi, gia súc gia cầm không mắc bệnh.

Lễ cấm bản được tổ chức vào ngày 6/6 âm lịch với mục đích cúng thần rừng cầu mong cho tất cả dân bản sức khỏe, bình an, vật nuôi và cây trồng phát triển. Trong lễ hội còn tổ chức nhiều trò chơi dân gian với nhiều môn thi đấu độc đáo: giã bánh dày, kéo co, tó má lẹ… Các món ăn truyền thống được bà con làm ra mang đậm nét văn hóa ẩm thực bản địa: cá nương, cơm lam, khẩu nhục, thịt đỏ. 

Người Giáy yêu thích văn nghệ, văn nghệ khiến bà con cảm thấy cuộc sống thi vị hơn, cũng chính nhờ những cuộc hát mà nhiều chàng trai cô gái Giáy đã nên duyên chồng vợ. Trước kia vào các dịp lễ tết, hội đầu năm các bà, các chị rất nhiệt tình tham gia múa hát. Hiện nay, các điệu múa truyền thống của người Giáy đang dần được khôi phục, đội văn nghệ của bản hàng tuần vẫn tập luyện các tiết mục: múa quạt, múa nón, múa khăn, múa xòe. Đặc biệt, không thể thiếu nhạc cụ dân gian dân tộc Giáy.

Nhạc cụ của đồng bào dân tộc Giáy nổi tiếng độc đáo, gồm nhiều loại: kèn, sáo, kèn lá, trống, chiêng. Cấu tạo của các loại nhạc cụ kể trên đều làm bằng chất liệu bằng gỗ, trúc tự nhiên, da động vật (dê, bò, trâu) và bằng đồng. Các loại nhạc cụ chủ yếu dùng trong các nghi thức đám cưới, đám tang. Nhất là vào dịp lễ tết, bản người Giáy vui như ngày hội bởi tiếng hát xen lẫn tiếng kèn, sáo, chiêng kết hợp như mời gọi, làm say đắm lòng người.

Nghề thủ công truyền thống của người Giáy là một trong những nghề phụ đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống. Tuy nhiên, những năm gần đây, một số nghề thủ công đã mất hẳn như nghề rèn, đan chài lưới. Một số nghề đang bị mai một như nghề: mộc, đan lát. Nguyên nhân chính là do làm nghề thủ công mất nhiều công và thời gian, sản phẩm làm ra chủ yếu phục vụ cho gia đình, nhu cầu không nhiều nên không thể trở thành hàng hóa để trao đổi, mua bán.