Đi tìm lời giải tấm bia cổ chôn dưới móng đình làng ở Quảng Nam

Năm 2002, Làng Xuyên Tây phát hiện một tấm bia cổ trong nền ngôi Đình cũ. Các nhân sĩ, trí thức gần xa đã đến tra cứu, trong đó thầy giáo Trần Văn Hảo, 61 tuổi, Phó hiệu trưởng Trường Tiểu học số 3 Nam Phước (huyện Duy Xuyên, Quảng Nam) tham gia dịch thuật. Đến nay đã đọc được 91/101 chữ.

Bia cổ ở Đình làng Xuyên Tây

Theo đó, tấm bia làm từ sa thạch dễ phân rã qua mưa nắng, nét chữ bị mờ dần, trên bia có một lỗ lớn do mảnh bom bắn vào. Thầy Hảo dùng bột dương rải lên mặt lòng văn bia, dùng khăn ướt trải lên để hiện chữ nhưng không thành. Thầy tiếp tục dùng bút xóa trắng để vẽ lại các nét, vừa vẽ lại vừa nghiên cứu từng từ ngữ.

Văn bia được viết thành 6 dòng, chữ Hán, nội dung văn bia ghi công đức của một bà có công cúng 100 quan tiền làm nhà Hội hương, được vua Tự Đức, năm Kỷ Tỵ 1869, cách đây hơn 147 năm, lập bia ghi nhớ.  Theo nghiên cứu của thầy Hảo, thời xưa ngôi đình cổ của Làng ta nhìn về hướng Bắc, nơi có ngôi mộ Tiền Hiền. Niên hiệu Kỉ Tị ở tấm bia giúp khẳng định điều đó. Năm 1976, khi quy tập mồ mã về nghĩa địa Gò Khoai, nhiều người còn thấy phế tích sau vườn đình.

Nhiều cụ cao niên lúc nhỏ từng nghe kể rằng “thời xưa có một Bà cúng 100 quan tiền...”. Tấm bia cổ này có ghi chi tiết đó. Khi con đường phía Bắc bị Sông Đào xâm thực, làng Xuyên Tây đã xây lại ngôi đình mới quay về hướng Nam vào năm 1930 và với tấm bia cổ từ nhà hội hương đến dựng lại ở nhà “đông trù”. Đó là lí do tấm bia bị vùi lấp ở nền ngôi đình mới.

Trước năm 1975, người làng Xuyên Tây muốn mua đất tư thì phải đến các làng lân cận để mua, vì toàn bộ điền thổ ở làng đều đã được ngài Tiền hiền sung công, giúp làng luôn có sẵn đất “công điền quân phân” để cấp cho dân đinh mới và người nhập cư. Đó là kế sách “Quy dân lập ấp, thác thổ khai biên” mà Cử nhân Trần Dĩnh đã ghi trong Văn tế giỗ Tiền hiền mùng 1/11 âm lịch hằng năm.

Sắp tới, dự kiến sẽ tiến hành xây dựng bia kèm bản phiên âm để các nhà nghiên cứu đến tiếp tục làm sáng tỏ.