Đảm bảo bình đẳng khi tham gia bảo hiểm xã hội

Mở rộng đối tượng tham gia  

BHXH bắt buộc bổ sung thêm 3 đối tượng mới: Người lao động có hợp đồng lao động từ 1 tháng đến dưới 3 tháng, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, công dân nước ngoài. Với quy định mở rộng đối tượng nêu trên thì phạm vi bao phủ của BHXH bắt buộc sẽ được tăng lên; mặt khác, sẽ tránh được tình trạng người sử dụng lao động lách luật để trốn đóng BHXH bằng cách ký các chuỗi HĐLĐ dưới 3 tháng. Tuy nhiên, quy định này cũng đặt ra thách thức trong tổ chức thực hiện, bởi việc quản lý đối với người có hợp đồng lao động dưới 3 tháng là rất khó khăn.

BHXH tự nguyện cũng được thay đổi. Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện cho một số đối tượng. Việc bỏ giới hạn trần tuổi tham gia, hạ mức sàn thu nhập làm căn cứ đóng BHXH, hỗ trợ tiền đóng và quy định mức đóng và phương thức đóng BHXH linh hoạt sẽ làm cho chính sách BHXH tự nguyện phù hợp với khả năng của người dân hơn, nhờ đó mà diện bao phủ BHXH cũng sẽ tăng lên. Tuy nhiên, với việc hạ mức thu nhập tối thiểu làm căn cứ đóng BHXH, thì mức lương hưu sau này sẽ rất thấp do người dân có tâm lý chỉ đóng theo mức thu nhập tối thiểu, với thời gian tối thiểu để đủ điều kiện hưởng lương hưu.  

Tăng mức trợ cấp ốm đau

Các mức trợ cấp ốm đau được điều chỉnh tăng so với trước đó. Cụ thể, mức hưởng trợ cấp ốm đau một ngày được tính bằng mức trợ cấp theo tháng, chia cho 24 ngày, thay vì chia 26 ngày như hiện hành. Mức hỗ trợ ốm đau dài ngày (sau 180 ngày) tăng lên 50%, thay vì 45% như hiện nay. Sửa đổi quy định mức hưởng dưỡng sức, phục hồi sức khỏe sau khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động một ngày bằng 30% mức lương cơ sở.

Đối với bệnh cần chữa trị dài ngày, không quy định thời gian hưởng lặp lại hàng năm như hiện hành, mà quy định tối đa hưởng 180 ngày, sau đó nếu vẫn tiếp tục điều trị, thì người lao động được hưởng tiếp chế độ ốm đau với mức thấp hơn; đồng thời, quy định thời gian hưởng tối đa bằng thời gian đã đóng BHXH. Quy định này nhằm đảm bảo nguyên tắc chia sẻ rủi ro mà vẫn đảm bảo được nguyên tắc đóng - hưởng, tránh tình trạng chỉ tham gia BHXH trong thời gian rất ngắn nhưng lại được hưởng vô thời hạn như quy định hiện hành.

Chế độ hưu trí được điều chỉnh

Luật BHXH 2014 quy định lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu đối với những trường hợp suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên; tăng tỷ lệ giảm trừ do nghỉ hưu trước tuổi từ 1% lên 2% với mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi. Luật cũng quy định các chế độ hưu trí đối với người bị phạt tù giam, ra nước ngoài để định cư. Đối tượng được hưởng lương hưu cũng bổ sung thêm lao động nữ là người hoạt động chuyên trách, hoặc không chuyên trách ở cấp xã khi nghỉ việc mà có từ đủ 15 năm đóng BHXH và đủ 55 tuổi thì được hưởng lương hưu.

Tỷ lệ hưởng lương hưu cũng được điều chỉnh. Luật mới quy định lộ trình tăng dần thời gian đóng BHXH, NLĐ có thời gian đóng BHXH đủ 30 năm (trước đó là 25 năm) đối với nữ và 35 năm (trước đó là 30 năm) đối với nam, mới đạt tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa 75%.

Về BHXH một lần: Từ năm 2014, tăng mức trợ cấp BHXH một lần cho mỗi năm đóng BHXH từ 1,5 lên 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH. Để được hưởng lương hưu với tỷ lệ % tối đa (75%), khi thực hiện đầy đủ lộ trình thì người lao động phải có thời gian đóng BHXH nhiều hơn (nam là 35 năm, nữ là 30 năm), nên số người đủ điều kiện được hưởng trợ cấp một lần khi nghỉ hưu sẽ ít hơn; người lao động nghỉ hưu trước tuổi sẽ bị trừ tỷ lệ % hưởng lương hưu nhiều hơn. Ngoài ra, lương hưu đối với người lao động trong khu vực nhà nước cũng giảm dần theo lộ trình sửa đổi cách tính lương bình quân. Tuy nhiên, các nội dung sửa đổi này là rất cần thiết, nhằm từng bước đảm bảo đúng nguyên tắc đóng - hưởng, đảm bảo quỹ được cân đối trong thời gian dài hơn.

Ảnh minh họa.

Tiền lương đã đóng BHXH cũng được điều chỉnh. Đối với người bắt đầu tham gia BHXH từ ngày 1/1/2016, tiền lương đã đóng BHXH được điều chỉnh trên cơ sở chỉ số giá sinh hoạt của từng thời kỳ áp dụng cho mọi người lao động, không phân biệt người lao động thuộc khu vực nhà nước hay ngoài nhà nước.

Bình đẳng trong tham gia BHXH

Luật BHXH 2014 đã xây dựng lộ trình tiến tới việc tính bình quân tiền lương, tiền công trong cả quá trình đóng BHXH đối với lao động trong khu vực nhà nước giống như khu vực ngoài nhà nước.

Về mức bình quân tiền lương làm căn cứ tính lương hưu đối với người thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định, Luật quy định lộ trình áp dụng cách tính lương bình quân theo nhiều bước để tiến tới thực hiện tính bình quân chung của cả quá trình đóng BHXH, đảm bảo bình đẳng giữa khu vực trong và ngoài nhà nước, như: Tính bình quân của 5 năm cuối trước khi nghỉ hưu đối với người lao động tham gia BHXH trước năm 1995; tính bình quân của 6 năm cuối đối với người tham gia BHXH trong thời gian từ ngày 1/1/1995 đến 31/12/2000; tính bình quân của 8 năm cuối đối với người tham gia BHXH trong thời gian từ 1/1/2001 đến 31/12/2006 (như quy định hiện hành); tham gia BHXH từ 1/1/2007 đến 31/12/2015 thì tính bình quân của 10 năm cuối; tham gia BHXH từ ngày Luật có hiệu lực thi hành đến 31/12/2019 thì tính bình quân của 15 năm cuối trước khi nghỉ hưu; tham gia BHXH từ ngày 1/1/2020 đến 31/12/2024 thì tính bình quân của tiền lương tháng đóng BHXH của 20 năm cuối; tham gia BHXH từ ngày 1/1/2025 trở đi thì tính bình quân của tiền lương tháng đóng BHXH của toàn bộ thời gian.

Cùng với thay đổi cách tính lương hưu, Luật BHXH 2014 cũng đưa ra lộ trình tiến tới điều chỉnh tiền lương, tiền công tháng đã đóng BHXH của lao động trong khu vực nhà nước theo CPI như đối với khu vực ngoài nhà nước.