Có nên giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu?

Liên quan đến ý kiến của đại diện Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) về việc có thể điều chỉnh thời gian đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 10, 15 năm, nhiều ý kiến cho rằng thoạt nghe tưởng có lợi cho người lao động (NLĐ) nhưng nếu phân tích đầy đủ các góc độ thì thấy vấn đề hoàn toàn không đơn giản.

"Sẽ suy nghĩ lại"

Chị Nguyễn Thị Ngọc Huyền (Công ty FAPV, KCX Tân Thuận, TP HCM) cho biết đồng nghiệp của chị làm việc tại các KCX-KCN TP HCM hầu như không có ai được lương hưu. Hơn 70% công nhân (CN) làm việc tại các KCX-KCN TP là lao động ngoại tỉnh, chỉ gắn bó với doanh nghiệp (DN) một thời gian ngắn (7 đến 10 năm) rồi về quê sinh sống. Do vậy, tâm lý chung của CN là muốn lãnh "một cục" để có một số vốn về quê làm ăn. "Tôi vào TP HCM làm việc 10 năm và từng có ý định "cày" thêm vài năm nữa rồi nghỉ việc để nhận trợ cấp một lần, sau đó về quê mở một tiệm tạp hóa sinh sống. Nói thật, CN ít ai có kiên nhẫn làm đủ 20 năm để lãnh lương hưu. Nhưng nếu rút ngắn thời gian đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu xuống còn 15 năm, có thể tôi sẽ suy nghĩ lại".

Công nhân trực tiếp sản xuất tuổi nghề rất ngắn, khó đóng BHXH để hưởng lương hưu. Ảnh: VĨNH TÙNG

Có lương hưu để ổn định cuộc sống khi về già luôn là mong mỏi của CN nhưng không phải ai cũng có đủ điều kiện "đi đến đích". Chị Đinh Thị Hồng Ngọc (Công ty TNHH SC Hoàng Gia Việt Nam) cho rằng đây là đề xuất hợp lý. "Nên đưa ra 3 thời hạn: 10 năm, 15 năm, 20 năm cho NLĐ lựa chọn song song với chính sách chi trả một lần. Thực tế có tình trạng NLĐ không làm việc, đóng BHXH đủ 20 năm, có người chỉ làm khoảng 10 đến 15 năm là nghỉ để làm công việc tự do và không tiếp tục tham gia BHXH nữa. Nếu thay đổi quy định, rút ngắn thời gian đóng BHXH tối thiểu để được nhận lương hưu khi đủ tuổi thì chắc chắn sẽ có nhiều người được hưởng" - chị Ngọc chia sẻ.

Phải tính toán kỹ

Đồng tình nhưng thận trọng là ý kiến của nhiều cán bộ Công đoàn (CĐ). Ông Nguyễn Văn Phê, Chủ tịch CĐ Công ty Domex (KCX Linh Trung I, TP HCM), cho rằng có một thực tế là số lượng CN đủ điều kiện hưởng lương hưu rất thấp. Ngoài nguyên nhân khách quan thì nguyên nhân chính khiến NLĐ không thể hưởng lương hưu là số năm đóng BHXH tối thiểu để đủ điều kiện hưởng lương hưu quá dài (20 năm) trong khi tuổi nghề của họ lại ngắn. Đề xuất giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu sẽ là giải pháp tốt để CN tiếp cận với chính sách an sinh xã hội này. Tuy nhiên, vẫn phải tính toán kỹ, nếu không thì NLĐ khi nhận lương hưu với tỉ lệ thấp sẽ sống dưới mức nghèo khó.

Đồng tình với nhận định trên, ông Huỳnh Tuấn Kiệt, Chủ tịch CĐ Công ty Vĩ Châu (quận 7, TP HCM), nêu hiện tượng khoảng 70%-80% lao động nữ trên 35 tuổi tự bỏ việc hoặc chấm dứt hợp đồng khi hết hạn… "Lương không đủ sống, nền lương đóng BHXH thấp thì chắc chắn kéo theo lương hưu thấp nên NLĐ chọn giải pháp "nhận một cục" là điều dễ hiểu. Vì vậy, việc điều chỉnh thời gian tối thiểu đóng BHXH cho NLĐ là cần thiết. Tuy nhiên, phải tính toán thế nào chứ nếu như hiện nay, đóng BHXH 20 năm hưởng lương hưu đã thấp; giờ giảm còn 10 năm, 15 năm thì chắc chắn lương hưu sẽ càng thấp hơn" - ông Kiệt bày tỏ.

Là chuyên viên nghiên cứu thị trường, ông Lưu Thanh Hưng cho biết khi thực hiện khảo sát về tiêu dùng với nhiều NLĐ, ông thấy còn nhiều bất cập trong việc đóng BHXH và hưởng lương hưu khiến NLĐ không hào hứng tham gia. Do vậy, để thu hút, mở rộng đối tượng tham gia BHXH thì cần thực hiện nhiều giải pháp khác như cải cách thủ tục, tăng các phúc lợi đi kèm chứ không chỉ là giảm thời gian đóng BHXH. "Nhiều DN đóng BHXH theo mức lương cơ bản rất thấp, nếu rút ngắn thời gian dẫn đến mức lương hưu còn quá ít thì không còn ý nghĩa gì. Vậy rút ngắn thời gian mà vẫn bảo đảm lương hưu tương đối thì phải tăng số tiền đóng BHXH hằng tháng. Khoản tăng này chia sẻ như thế nào giữa DN và NLĐ? Ngay với mức đóng hiện nay, nhiều DN còn né tránh huống chi tăng thêm?’ - ông Hưng băn khoăn.

Phải có "cơ chế" để người lao động lựa chọn

Suy nghĩ thật kỹ trước vấn đề giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu khi đủ tuổi từ 20 năm xuống 10 hoặc 15 năm mà chúng tôi đặt ra, bà Nguyễn Thị Thanh Tuyền, CN Công ty TNHH M.R.G (TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai), lắc đầu: "Không đơn giản đâu. Tôi năm nay 37 tuổi, đóng BHXH được 11 năm. Vừa rồi, tôi bị công ty cho nghỉ việc. Sau khi mất việc, tôi nộp hồ sơ nhiều nơi nhưng không được tuyển dụng vì lớn tuổi, đành phải xin làm thời vụ, không được tham gia BHXH. Nếu điều chỉnh thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 10 năm thì trường hợp của tôi sẽ được hưởng lương hưu khi đủ tuổi. Mới nghe thì tưởng có lợi nhưng tính kỹ lại thì không phải vậy".

Bà Tuyền cho rằng nếu giảm thời gian đóng BHXH xuống còn 10 năm thì với 11 năm đóng BHXH, bà sẽ không được hưởng BHXH một lần mà phải chờ để hưởng lương hưu. Nhưng với mức lương đóng BHXH cuối cùng hơn 4 triệu đồng thì sau 18 năm nữa (trường hợp tuổi hưu không thay đổi), mức lương hưu mà bà nhận được không biết có đủ mua một tô phở? "Tôi cho rằng sự thay đổi này nếu được thông qua sẽ chỉ siết lại việc hưởng BHXH một lần của những người đóng BHXH trên 10 năm hay 15 năm chứ chưa phải là giải pháp để hấp dẫn NLĐ tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí" - bà Tuyền nhìn nhận.

Ở góc độ của một chuyên gia pháp luật lao động, ông Trần Văn Triều, Giám đốc Trung trâm Tư vấn pháp luật LĐLĐ TP HCM, cho rằng vấn đề điều chỉnh thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm hay 10 năm cần phải xem xét thấu đáo, cần thiết phải có cuộc khảo sát rộng rãi từ phía NLĐ. Bởi nếu giảm thời gian tối thiểu xuống thì tất yếu tỉ lệ tính lương hưu được hưởng cũng sẽ giảm tương ứng (hiện nay tỉ lệ lương hưu được hưởng là 45% cho 15 năm đóng, như vậy khi giảm xuống 10 năm đóng, tỉ lệ lương hưu được hưởng có thể chỉ có 30%). Với tỉ lệ lương hưu thấp như vậy, không thể bảo đảm cuộc sống đối với những người có số năm đóng thấp (10 năm), từ đó cũng không hấp dẫn được đối tượng tham gia. 

Đối với những người chỉ mới đóng BHXH được 10 năm hoặc 15 năm (trong khi tuổi đời còn trẻ) nhưng sau đó không có điều kiện tham gia tiếp BHXH sẽ phải chờ có khi đến 20-30 năm sau mới được hưởng lương hưu. Đó là khoảng thời gian chờ đợi quá dài, cộng với sự mất giá của đồng tiền sẽ không đủ sức hút để NLĐ kiên nhẫn chờ đến cùng.

Một vấn đề khác được đặt ra là nếu thực hiện theo giải pháp này thì có điều chỉnh các điều kiện hưởng chế độ BHXH một lần cho tương ứng hay không? Nếu điều chỉnh điều kiện hưởng BHXH một lần theo hướng thời gian tham gia BHXH dưới 10 năm hoặc 15 năm thì sẽ ảnh hưởng đến quyền chủ động lựa chọn của người tham gia. Ông Triều bày tỏ: "Theo tôi, nên thiết kế chính sách BHXH theo chế độ ngắn hạn và dài hạn, có tính chất linh hoạt cao để NLĐ lựa chọn (kể cả được lựa chọn nhận trợ cấp một lần hoặc chờ hưởng lương hưu nếu chưa đóng đủ 20 năm BHXH)".