Cho ý kiến (lần 2) Dự án Luật BHXH sửa đổi

Tiếp tục đánh giá tác động, cân nhắc kỹ lưỡng đối với nội dung sửa đổi

Tại Phiên họp, thay mặt cơ quan thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh khẳng định, Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) là một luật rất quan trọng, có đối tượng chịu sự tác động rất lớn và lâu dài, có tính chất xương sống, cốt lõi và bảo đảm để bảo hiểm xã hội là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhiều quy định được sửa đổi trong dự thảo Luật cần phải tiếp tục đánh giá tác động về kinh tế - xã hội, lấy ý kiến rộng rãi các chủ thể áp dụng, đối tượng chịu sự tác động để bảo đảm sự đồng thuận, tính khả thi.

Một trong những nội dung quan trọng trong dự Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi) rất được quan tâm là về quy định rút bảo hiểm xã hội một lần

Thẩm tra nội dung trên, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết, có ý kiến đề nghị kết hợp hai phương án Chính phủ trình thành một phương án thống nhất và nghiên cứu lộ trình giảm phần trăm mức hưởng khi nhận bảo hiểm xã hội một lần. 

"Việc này để vừa tuyên truyền, vừa áp dụng chính sách tín dụng ưu đãi để giữ chân người tham gia bảo hiểm xã hội. Nếu thực hiện ngay việc giảm mức hưởng xuống 50% sẽ có thể gây ra phản ứng chính sách", bà Thúy Anh nói. 

Cùng với đó, Thường trực Ủy ban Xã hội nhận định, đây là vấn đề phức tạp, nhạy cảm, có ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động và vấn đề an sinh xã hội lâu dài, tác động nhất định đến tâm lý xã hội, người lao động. Do đó, cần phải tiếp tục đánh giá tác động, cân nhắc kỹ lưỡng, bao quát đối với nội dung sửa đổi, bổ sung quy định về hưởng bảo hiểm xã hội một lần, tham vấn công chúng rộng rãi hơn về các phương án dự kiến sửa đổi, bổ sung. Theo Thường trực Ủy ban Xã hội, phải “chặt chẽ hơn trong quy định hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần” như Nghị quyết số 28 đã xác định, hướng tới việc hạn chế tối đa việc người lao động hưởng bảo hiểm xã hội một lần thì mới có thể thực hiện được mục tiêu mở rộng độ bao phủ của chính sách bảo hiểm xã hội, bảo đảm an sinh xã hội lâu dài cho người dân sau độ tuổi lao động.

Ngoài nội dung trên, Thường trực Ủy ban Xã hội cũng đề nghị Chính phủ giải trình việc chưa bổ sung chế độ trợ cấp gia đình trong lần sửa luật này. Theo cơ quan thẩm tra, cho đến nay, trợ cấp gia đình là chế độ bảo hiểm xã hội duy nhất mà Việt Nam chưa thực hiện so với Công ước số 102 của Tổ chức Lao động Quốc tế.

Khuyến khích người lao động bảo lưu quá trình tham gia BHXH

Sau khi nghe báo cáo của Thường trực Ủy ban Xã hội, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung đã giải trình, tiếp thu các ý kiến liên quan dự thảo Luật,

Theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, một trong những nội dung quan trọng trong dự Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi) là về quy định rút bảo hiểm xã hội một lần. Về nội dung này, Chính phủ đề xuất hai phương án.

- Phương án 1: Quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau:

+ Nhóm 1: Đối với người lao động đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần.

+ Nhóm 2: Đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (dự kiến 01/07/2025) thì không được nhận BHXH một lần (trừ các trường hợp: đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định tại Điều 60 Luật BHXH hiện hành).

- Phương án 2: "Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.".

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh, rút bảo hiểm xã hội một lần là vấn đề hệ trọng, chấm dứt ngay lập tức có thể gây dư luận xã hội, đặc biệt với người dân đang được hưởng quyền lợi theo Nghị quyết 93. Do đó, Chính phủ đánh giá, phân tích ưu điểm, nhược điểm của từng phương án báo cáo xin ý kiến Quốc hội.  Tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ  Quốc hội tại phiên họp này, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết sẽ báo cáo lại với Chính phủ về đề xuất tích hợp hai phương án để tìm ra một phương án tối ưu hơn, nhưng vẫn đảm bảo nguyên tắc khuyến khích người lao động bảo lưu quá trình tham gia BHXH, giảm mức hưởng với những người rút BHXH một lần theo tinh thần của Nghị quyết 28

Liên quan đến vấn đề bổ sung chế độ bảo hiểm gia đình, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết hiện, Việt Nam đã thực hiện 8/9 loại hình bảo hiểm xã hội, bảo hiểm gia đình chủ yếu tập trung hỗ trợ trẻ em, người già.

Sau khi xem xét, trao đổi với Bộ Tài chính, Chính phủ cho biết nếu đưa thêm chính sách này vào dự thảo luật sẽ phát sinh thêm nhiều vấn đề, nội dung liên quan, đặc biệt là về tài chính ngân sách.

"Trên thực tế, dù chưa thực hiện chính sách này nhưng những vấn đề liên quan trẻ em, gia đình đã có các chính sách khác bao phủ", Bộ trưởng Đào Ngọc Dung thông tin.

Một vấn đề nữa cũng được Tư lệnh ngành LĐ-TB&XH đề cập là về đối tượng người tham gia BHXH bắt buộc. Theo Bộ trưởng, lĩnh vực việc làm, thị trường lao động hiện nay rất năng động và linh hoạt. Nếu chúng ta quy định “cứng”  tất cả đối tượng này phải do Quốc hội xem xét quyết định thì khi thực tiễn có những phát sinh (chẳng hạn như đối tượng hộ kinh doanh cá thể thời gian vừa qua), nếu chờ Quốc hội sửa Luật sẽ rất khó khăn. Do đó, để linh hoạt  hơn, Bô trưởng đề nghị ngoài những đối tượng Quốc hội đã quy định “cứng” thì khi phát sinh các đối tượng khác mà khả thi thì đề nghị Quốc hội có thể giao cho Thường vụ Quốc hội xem xét quyết định trên cơ sở đề xuất của Chính phủ.

Về việc đánh giá tác động của dự luật, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung khẳng định, Chính phủ sẽ đảm bảo hoàn thiện trước kỳ họp Quốc hội tháng 10 tới. 

*Theo Tờ trình của Chính phủ,  mục tiêu xây dựng dự án Luật BHXH nhằm: (i) Bảo đảm an sinh xã hội theo quy định của Hiến pháp và thể chế hóa các quan điểm, đường lối, nội dung cải cách trong Nghị quyết số 28-NQ/TW và các văn kiện, nghị quyết có liên quan; (ii) Sửa đổi căn bản các vướng mắc, bất cập từ thực tiễn; bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính đồng bộ, thống nhất, có tính khả thi, phù hợp tiêu chuẩn quốc tế và bảo đảm yếu tố bình đẳng giới; (iii) Mở rộng, gia tăng quyền, lợi ích, tạo sự hấp dẫn để thu hút người lao động tham gia BHXH. 

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) đã bám sát 5 chính sách được Quốc hội thông qua, bao gồm: (i) Xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội (sau đây viết là BHXH) đa tầng, linh hoạt; (ii) Mở rộng diện bao phủ đối tượng tham gia BHXH; (iii) Mở rộng diện bao phủ đối tượng thụ hưởng BHXH (lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội); (iv) Bổ sung nội dung quy định quản lý thu, đóng BHXH; (v) Đa dạng hoá danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ BHXH theo nguyên tắc an toàn, bền vững, hiệu quả.

Trên cơ sở các chính sách trên, dự thảo Luật cụ thể hóa quy định 11 nội dung lớn bao gồm: (1) Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng; (2) Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; (3) Bổ sung quyền lợi hưởng các chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn; (4) Bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện; (5) Giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm; (6) Về quy định hưởng BHXH một lần; (7) Bổ sung quy định quản lý thu, đóng BHXH nhằm xử lý tình trạng trốn đóng BHXH; (8) Về căn cứ đóng BHXH bắt buộc; (9) Sửa đổi các quy định gắn với tiền lương khu vực nhà nước phù hợp với định hướng của Nghị quyết số 27-NQ/TW; (10) Sửa đổi, bổ sung về đa dạng hoá danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ BHXH theo nguyên tắc an toàn, bền vững, hiệu quả; (11) Về chi phí quản lý BHXH.