Chiếc đèn dầu- Câu chuyện về cuộc sống và văn hóa của thế hệ trước

Triển lãm tái hiện quá trình hình thành nên đèn dầu từ thuở ban đầu cho tới thời phong kiến, hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ và đèn dầu đang dần biến mất trong cuộc sống hiện đại.

Theo đó, đèn dầu là quá trình phát triển của các loại đèn từ xa xưa trong lịch sử. Thời nguyên thủy, con người tìm thấy lửa. Ban đầu là những đống củi, bó đuốc làm đèn, giúp con người vượt qua đêm đen. Về sau, người ta biết lấy nhựa cây, dầu trẩu tẩm vào sợi bông để khêu đèn thắp sáng.

Thời kỳ phong kiến Việt Nam, ngọn đèn cùng với sự hiếu học, giúp các sĩ tử lều chõng vượt qua kỳ thi hương, thi hội, thi đình, để làm nên bảng vàng, góp công xây dựng đất nước. Ngọn đèn đi cùng với các nhà lãnh đạo tài ba, chí sĩ yêu nước đã viết nên những bản anh hùng ca bất hủ như: bản Tuyên ngôn độc lập, động viên quân dân Đại Việt đánh tan quân xâm lược nhà Tống trên sông Như Nguyệt (năm 1077), bài "Hịch tướng sĩ" khơi gợi lòng yêu nước toàn dân tộc, đặc biệt là các tướng sĩ nhà Trần đánh thắng quân Nguyên Mông giành lại độc lập dân tộc.

Đến đầu thế kỷ XX, đèn dầu xuất hiện thay thế cho các loại đèn cầy, đèn bằng nhựa cây và nến. Những năm 80, 90 đèn dầu phổ biến trong đời sống sinh hoạt, không chỉ sử dụng thắp sáng mà còn trở thành một vật dụng thiết yếu không thể thiếu trong sinh hoạt hàng ngày của người dân. Trong bóng tối, chiếc đèn dầu chiếu sáng giúp trẻ em học bài, giúp mẹ xay thóc, giã gạo, dệt vải đêm khuya. Mùa vụ đến, đèn dầu soi sáng cho nhà nông dập thóc đến nửa đêm. Chiếc đèn đưa đường cho dân chài ra khơi đánh bắt tôm, cá, câu mực… Chiếc đèn cùng với người lái đò trên thuyền đuôi én, thuyền độc mộc, ghe tắc răng, bè mảng qua sông, theo tiếng gà gáy xuôi dòng vận chuyển, đi lại trên sông nước, kênh rạch ở mọi miền đất nước.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, cây đèn dầu sử dụng làm ám hiệu bảo vệ bí mật cách mạng. Đèn dầu song hành với người nông dân áo vải, hưởng ứng lời kêu gọi của Bác hồ tham gia lớp bình dân học vụ, xóa nạn mù chữ trong toàn dân.

Ngoài giá trị hiện thực, đèn dầu còn mang đậm yếu tố tâm linh, dùng để thắp sáng trên bàn thờ tổ tiên, hoặc đình chùa để lấy lửa thắp hương trong các dịp cúng lễ, giỗ chạp, cưới xin, tang ma làm ấm thêm không gian sinh sống và thờ tự. Người Việt có câu: "Sống đèn dầu, chết kèn trống", để thấy được sự gắn bó, tầm quan trọng của cây đèn với cuộc sống con người.

Công nghệ đã làm thay đổi cuộc sống của người dân Việt và chiếc đèn dầu ngày nay chỉ còn xuất hiện rất khiêm tốn trong đời sống như một kỷ vật gợi nhớ về những giai đoạn lịch sử khó khăn, gian lao của đất nước.

Triển lãm “Kỷ vật, kí ức thời gian - Đèn dầu và con chữ” tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Thái Nguyên), mở cửa đón khách từ ngày 27/10/2021 đến hết tháng 11/2021.