Cầu quay xe lửa độc đáo nhất Việt Nam

 Việt Nam hiện có duy nhất cầu quay sông Hàn ở Đà Nẵng còn hoạt động, trở thành điểm nhấn của thành phố. Ít ai biết rằng cách đây 114 năm, tại TP Hải Phòng, người Pháp từng xây dựng một cây cầu quay dành cho xe lửa. Mỗi khi tàu thuyền qua lại, cầu lại được quay.

Mỗi khi có tàu thuyền qua lại, một nhịp cầu được điều khiển quay dọc sông 90 độ, sau đó trở lại vị trí ban đầu cho xe lửa và người dân lưu thông. Ảnh tư liệu

Vì sao người Pháp xây cầu Quay Hải Phòng
Theo nhà sử học Ngô Đăng Lợi, khu vực nội thành Hải Phòng hiện nay xưa kia chỉ là bãi đất bồi đắp, sông ngòi dày đặc, có 2 làng cổ là An Biên và Lạc Viên tập trung nhiều cư dân sinh sống. Năm 1870-1873, vua Tự Đức cho xây dựng bến cảng bên cửa sông Cấm, mang tên Ninh Hải và căn cứ phòng ngự bờ biển ở liền kề, gọi là nha Hải Phòng sứ.
Sau khi Pháp đánh chiến Bắc Kỳ năm 1873-1874, để thuận tiện cho việc vận chuyển hàng hóa sang Việt Nam, từ Việt Nam đi Trung Quốc và ngược lại, nhà cầm quyền Pháp chọn Hải Phòng xây dựng cảng biển cùng tuyến đường sắt Hải Phòng đi Hà Nội, Lào Cai và sang tỉnh Vân Nam (Trung Quốc).
Nhờ đó, một loạt cầu thép nối tuyến xe lửa này ra đời như cầu Quay (Hải Phòng), cầu Phú Lương (Hải Dương), cầu Long Biên (Hà Nội)… Năm 1901, cầu Quay bắc qua sông Tam Bạc được khởi công, sau một năm thì hoàn thành. Cầu bằng dầm thép, có 2 nhịp và 3 khoang thông thuyền, phục vụ cho cả đường bộ và đường sắt. Để không gây trở ngại cho các tàu thuyền qua lại trên sông, các kỹ sư người Pháp đã thiết kế nhịp giữa cầu có thể quay ngang 90 độ, dọc theo sông.
Những năm đầu, cầu được điều khiển thủ công, bởi 5-6 công nhân người Việt. Họ sử dụng hệ thống ròng rọc để quay cả một nhịp cầu dài khoảng 50 m, nặng cả trăm tấn. Sau một thời gian, việc vận hành được thực hiện bằng động cơ điện.

Cầu được người Pháp xây dựng năm 1901, nhằm kết nối tuyến đường sắt từ Hải Phòng đi Hà Nội, Lào Cai và sang Vân Nam (Trung Quốc). Ảnh: Giang Chinh

 Cầu Quay trở thành trọng điểm đánh phá của đế quốc Mỹ
Năm 1951, chính quyền lâm thời Hải Phòng đổi tên cầu Quay thành Hoa Lư (tên kinh đô nước Việt Nam đời Đinh và Tiền Lê). Sau 3 năm, cầu Hoa Lư đổi tiếp thành cầu Tam Bạc, nhưng người dân Hải Phòng vẫn quen với tên cầu Quay.
Trong các năm 1966-1967, nhằm ngăn chặn miền Bắc tiếp nhận xăng dầu, vũ khí, đạn dược từ nước ngoài qua cảng Hải Phòng, từ Hải Phòng chi viện cho chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ đánh phá ác liệt bằng đường không. Hàng nghìn tấn bom đạn trút xuống Hải Phòng. Nhiều cây cầu bị trúng bom đổ sập, hư hỏng, trong đó có cầu Quay. Kể từ đó, cầu được sửa lại và đặt cố định.
Lớn lên bên dòng sông Tam Bạc, ông Lương Văn Cường (64 tuổi, trú tại phường Trại Chuối, quận Hồng Bàng) kể, khi còn nhỏ vẫn cùng bạn bè gần nhà ra bờ sông ngắm cầu Quay và tàu thuyền qua lại. Cầu không quay vào giờ nhất định mà khi có tàu thuyền lớn đi qua thì nhân viên vận hành lại cho cầu chuyển động.
"Tụi trẻ chúng tôi rất thích thú, không hiểu vì sao nửa cây cầu to đến vậy chỉ cần vài người là có thể làm nó quay đi quay lại", ông Cường kể và cho biết, giờ đây cầu không còn quay như trước nhưng mỗi lần đi qua vẫn ngắm nhìn và hoài niệm về những ngày thơ ấu.

Nhằm giảm tải cho cầu trước mật độ giao thông đông đúc, năm 2013 Hải Phòng cho xây dựng cây cầu bê tông dự ứng lực song song với cầu Quay. Ảnh: Giang Chinh

Nhằm phục vụ nhu cầu đi lại giữa hai quận Hồng Bàng và Lê Chân, giảm tải người và phương tiện qua cây cầu trăm tuổi này, năm 2013 Hải Phòng xây dựng cầu đường bộ Tam Bạc song song cầu Quay. Công trình từ thời Pháp thuộc chỉ còn phục vụ xe lửa và một số ít người đi xe đạp, xe máy.
Tuy không còn quay, nhưng cầu Quay vẫn trở thành điểm nhấn, là chứng nhân thể hiện sức sống mãnh liệt của người dân thành phố Cảng không chịu khuất phục trước mưa bom bão đạn.