Cải cách BHXH phải có tầm nhìn dài 40 năm

Bàn chủ tọa tại hội thảo 

Tham dự Hội thảo có Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về cải cách tiền lương, bảo hiểm xã hội và ưu đãi người có công, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung, ông Chang-hee Lee, Giám đốc Quốc gia ILO tại Việt Nam cùng đại diện các tổ chức quốc tế, đại sứ quán các nước và các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương.

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung trao đổi với các đại biểu tham dự hội thảo

Có người lương hưu chỉ 1,8 triệu/tháng, có người 85 triệu đồng/tháng 

Theo ông Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH), tình trạng nghỉ hưu sớm trong điều kiện dân số già hóa với tuổi thọ ngày càng tăng đang và sẽ là một gánh nặng lớn cho quỹ bảo hiểm xã hội (BHXH). Việc điều chỉnh tăng lương hưu nhiều năm qua theo cách cào bằng dẫn tới có sự chênh lệch lớn giữa lương hưu của nhiều đối tượng. Ông Giang lấy ví dụ dẫn chứng, 3 người hưởng lương vào năm 2002 với các mức lần lượt là 200.000 đồng; 1 triệu đồng và 10 triệu đồng (trong một tháng). Nhưng sau các lần điều chỉnh lương, đến năm 2017, sự chênh lệch lương hưu của 3 người này là rất lớn, cho dù khoảng cách lương của họ trong năm 2002 không nhiều. Theo đó đến năm 2017, ba người nhận lần lượt lương là 1,8 triệu đồng, 8,6 triệu đồng và 85 triệu đồng. Như vậy, có người hưởng lương chỉ 1,8 triệu, trong khi có người hưởng tới 85 triệu đồng.

Cũng theo ông Phạm Trường Giang, chính sách cào bằng trong điều chỉnh tăng lương hưu đang là một trong những bất cập hạn chế của BHXH hiện nay. Hiện nay Việt Nam đang có khoảng 11,2 triệu người hưởng BHXH hàng tháng. Đến năm 2030, dự kiến có thêm 5,4 triệu người hưởng lương từ quỹ. Đến năm 2050, sẽ có thêm 10 triệu người nữa. Độ tuổi nghỉ hưu hiện nay là 57 tuổi nhưng thực tế là 54 tuổi. Trong khi tuổi thọ trung bình khoảng 78 tuổi. Do đó, thời gian hưởng khoảng 25 năm, trong khi thời gian đóng chỉ khoảng 28 năm. Sự bất hợp lý trong việc đóng và hưởng, cộng với số người hưởng lương hưu ngày càng tăng tạo ra nhiều nguy cơ cho quỹ BHXH. Việt Nam cũng là một trong số ít các nước tồn tại thực tế người đóng BHXH ít lại được hưởng nhiều lương hưu.

Ông Đặng Thanh Long, Viện trưởng Viện Chính sách công (Đại học Kinh tế Quốc dân) cũng nhận định, trong Quỹ bảo hiểm xã hội của Việt Nam, chỉ có nhóm quỹ hưu trí và tử tuất có thể vỡ. Còn những quỹ với các khoản bảo hiểm khác tương đối ổn định và có thể tích lũy trong tương lai. Ông cũng chỉ ra bất cập dẫn đến nguy cơ này là sự mất cân đối giữa đóng và hưởng. "Không nước nào áp dụng mức đóng 22% nhưng lại hưởng đến 75%”, ông Long nhấn mạnh, đồng thời cho rằng cần phải thay đổi nhưng phải triển khai từng bước, phải xây dựng hệ thống bảo hiểm đa tầng, lấy mảng nọ bù mảng kia.

Phương án tăng tuổi hưu cũng là một trong những đề xuất được chuyên gia này đề xuất. Theo ông Long, việc điều chỉnh tăng tuổi hưu khiến một số người e ngại sẽ mất cơ hội việc làm cho thanh niên. Tuy nhiên, ông Long cho rằng điều đó không đáng ngại bởi 2 nhóm tuổi có sự khác nhau về ngành nghề, cơ cấu trong lao động…

Có rất nhiều chuyên gia trong và ngoài nước tham gia hội thảo

Mở rộng diện bao phủ của BHXH tự nguyện

Ông Nguyễn Văn Linh, Giảng viên Khoa Bảo hiểm, Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng theo xu hướng thế giới, bảo hiểm xã hội và thương mại đang xích lại gần nhau. Tại Việt Nam đến nay có 6 doanh nghiệp bảo hiểm thương mại tham gia bảo hiểm hưu trí với gần 2 triệu hợp đồng. Do đó, bảo hiểm xã hội bắt buộc mở rộng diện bao phủ của loại hình tự nguyện. Theo ông Linh, hiện mô hình tổ chức của bảo hiểm xã hội còn bất cập, chỉ có mạng lưới cấp Trung ương, tỉnh, thị trấn nhưng xã phường không có. Trong khi đó, mạng lưới tư vấn của doanh nghiệp bảo hiểm thương mại đi đến tận các xã, phường. Ông Linh dẫn chứng:  "Toàn ngành bảo hiểm xã hội hiện có 21.000 người nhưng riêng một doanh nghiệp bảo hiểm thương mại hiện có 35.000 đại lý". Tuy nhiên, chuyên gia này cũng thừa nhận, việc tăng biên chế trong bối cảnh hiện nay là không thể.

Ông Nuno Meira Simoes da Cunha, chuyên gia An sinh Xã hội, khu vực châu Á Thái Bình Dương cũng đề xuất 4 phương án để cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội của Việt Nam, trong đó ở giải pháp nào cũng cần tăng tuổi nghỉ hưu. Một là, tăng tuổi nghỉ hưu lên 65 cho cả nam và nữ. Tuy nhiên, theo chuyên gia này, với phương án này cần thực hiện từng bước, mỗi năm tăng một tuổi và bắt đầu từ năm 2018. Phương án hai là tăng tuổi nghỉ hưu, đồng thời giảm tỷ lệ hưởng với tỷ lệ tích lũy hằng năm là 1,5% cho một năm đóng góp trong 40 năm chuyển đổi. Phương án thứ ba là tăng tuổi nghỉ hưu, giảm tỷ lệ hưởng với tỷ lệ mỗi năm đóng bảo hiểm được cộng thêm 1% lương bảo hiểm, cùng với đó là áp dụng hưu trí phổ cập với mức bằng 50% lương tối thiểu khu vực công cộng. Phương án thứ tư là tăng tuổi nghỉ hưu, áp dụng chế độ hưu trí có định mức đóng định danh (NDC) và hưu trí phổ cập với mức bằng 50% lương tối thiểu ở khu vực công. Ông Nuno Meira Simoes da Cunha cũng đề xuất Chính phủ xây dựng một chương trình bảo hiểm tự nguyện dành cho những người muốn bảo vệ tốt hơn và có khả năng đóng góp ở mức cao. 

 Phó Thủ tưởng Vương Đình Huệ phát biểu chỉ đạo tại hội thảo

Cải cách BHXH cần phải có tầm nhìn dài 20 - 40 năm

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, hiện cả nước hiện có trên 14,6 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 30,4% lực lượng lao động trong độ tuổi và 27% lao động ngoài độ tuổi. Trên 10 triệu người tham gia BHTN, chiếm 21% số lao động trong độ tuổi tham gia BHTN. Năm 2016 ước thu BHXH đạt 174,5 nghìn tỷ đồng tăng 7 lần so với năm 2007 là năm đầu tiên thực hiện Luật BHXH... Bên cạnh những kết quả đã đạt được thì chính sách bảo hiểm xã hội cũng đã bộc lộ những hạn chế, bất cập. Diện bao phủ bảo hiểm xã hội còn thấp do mức độ tuân thủ chính sách và quy định về bảo hiểm xã hội bắt buộc còn yếu trong khu vực chính thức và tỷ lệ tham gia thấp trong khu vực phi chính thức...

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung phát biểu tại hội thảo 

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đã yêu cầu các cơ quan chức năng tập trung khắc phục những tồn tại, hạn chế, yếu kém, tiếp tục đẩy mạnh cải cách chính sách BHXH như một công cụ quan trọng góp phần thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội và phát triển bền vững của Đảng và Nhà nước. BHXH được coi là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần quan trọng trong thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội với quan điểm tiếp cận bảo hiểm xã hội là quyền an sinh xã hội mang tính phổ quát, gắn với mục tiêu mở rộng phạm vi bao phủ toàn dân theo lộ trình phù hợp. Là một quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh và tỷ trọng lao động phi chính thức lớn, Việt Nam sẽ gặp phải nhiều thách thức khi xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội. Cần tuân thủ nguyên tắc tối cao đóng - hưởng. Đóng nhiều hưởng nhiều, đóng ít hưởng ít, nhưng cũng cần cần có sự chia sẻ. Sự chia sẻ của số đông với số ít, thế hệ này, thế hệ khác… Cải cách BHXH cũng cần phải có tầm nhìn dài 20-30-40 năm, vì độ trễ chính sách rất dài. Nhưng phải nhanh chóng hành động, hành động sớm thì có nhiều dư địa cho việc cải cách. Việc tăng độ tuổi nghỉ hưu phải tiến hành sớm, vì càng sớm càng có dư địa điều chỉnh. Nếu chúng ta đạt được mục tiêu một triệu lao động sẽ có thêm nhiều quan hệ lao động, giải quyết được đóng và hưởng BHXH của nhiều đối tượng. Ngoài ra cần có cơ chế, chính sách, thủ tục hành chính để đơn giản hóa việc đóng BHXH, giảm thời gian đóng BHXH (hiện tại là 20 năm) để thu hút người tham gia.