Bê bối trong BOT, một loạt bộ ngành cùng chịu trách nhiệm

Trạm BOT Cai Lậy bị dân phản ứng vì đặt vị trí không nằm trong dự án đầu tư

UB Thường vụ QH vừa gửi đến các ĐBQH báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT).

Báo cáo chỉ rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức để xảy ra hàng loạt vi phạm tại các dự án BOT trong thời gian qua.

Bộ GTVT chịu trách nhiệm chính

UB Thường vụ QH cho rằng các cơ quan chức năng chưa chủ động tổng kết, đánh giá và kịp thời sửa đổi hoặc đề xuất sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các quy định pháp luật về đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT, nhưng đã triển khai nhiều dự án trong một giai đoạn ngắn dẫn đến hạn chế tồn tại trong quản lý.

Bộ GTVT chịu trách nhiệm chính đối với những hạn chế, vi phạm của các dự án do Bộ quyết định đầu tư. Cụ thể, thực hiện chưa đúng quy định về xây dựng và công bố danh mục dự án đầu tư; quyết định đầu tư, phương án thu phí một số chưa hợp lý; lựa chọn nhà đầu tư chưa chặt chẽ,...).

Cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương chịu trách nhiệm về những hạn chế, vi phạm do địa phương quyết định đầu tư và việc chưa thực hiện tốt công tác tuyên truyền, tạo sự đồng thuận của người dân trong việc lựa chọn dự án, thỏa thuận vị trí đặt trạm thu phí, bảo đảm an ninh trật tự, giải phóng mặt bằng chậm.

Bộ Tài chính liên quan đến việc ban hành thông tư thu phí chưa hợp lý, giá, vị trí đặt trạm và giám sát còn thiếu chặt chẽ.

Bộ KH-ĐT không kịp thời phát hiện những bất cập trong quá trình thẩm định cấp giấy chứng nhận, chậm ban hành thông tư hướng dẫn, cũng như chưa đánh giá hết tác động đối với quy định khuyến khích đầu tư cải tạo nâng cấp các công trình hiện hữu.

Bộ Xây dựng chậm rà soát, sửa đổi ban hành hệ thống đơn giá, định mức và các quy định quản lý chất lượng, chi phí đối với các dự án BOT.

Bộ TN&MT chưa kịp thời rà soát văn bản liên quan đến chính sách, phương án đền bù, giải phóng mặt bằng, tái định cư.

Ngoài ra, UB Thường vụ QH cũng chỉ rõ, các ngân hàng thương mại cho vay dự án giao thông BOT chịu trách nhiệm trong việc chưa thực hiện đúng quy định về trình tự, thủ tục cấp tín dụng.

Còn nhà đầu tư chịu trách nhiệm về việc huy động vốn chủ sở hữu không đúng so với quy định; phê duyệt thiết kế, dự toán không đúng; đấu thầu lựa chọn nhà thầu không theo quy định; chọn nhà thầu chưa đáp ứng năng lực theo yêu cầu; thi công không bảo đảm chất lượng...

Các tổ chức tư vấn cũng phải chịu trách nhiệm về những tồn tại sai sót trong lập dự án đầu tư, tổng mức đầu tư, thiết kế kỹ thuật, dự toán công trình, giám sát chất lượng.

Kiểm điểm nghiêm túc 

Từ kết quả trên nhận thấy, chủ trương huy động nguồn lực xã hội trong đó chú trọng hình thức hợp đồng BOT là đúng đắn và cần tiếp tục triển khai thực hiện.

UB Thường vụ QH đề nghị Chính phủ tập trung thực hiện hàng loạt nhiệm vụ và giải pháp, trong đó có việc triển khai các phương án xử lý kịp thời những tồn tại, yếu kém và kiểm điểm nghiêm túc trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân để xảy ra khuyết điểm, vi phạm. Tổng hợp kết quả báo cáo UB Thường vụ QH, QH vào kỳ họp cuối năm 2018.

Những hạn chế, bất cập trong nhiều dự án BOT:

Một là, việc triển khai các chiến lược, quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng chưa có nguyên tắc và thứ tự ưu tiên đầu tư, trong đó có nhiều dự án giao thông BOT là dự án cải tạo, nâng cấp được lập trên các tuyến đường huyết mạch, độc đạo.

Hai là, công tác lập, thẩm định, phê duyệt dự án còn bất cập ảnh hưởng đến việc tính tổng mức đầu tư. Một số dự án phê duyệt cải tạo đường cũ và xây dựng đường mới thành một, sau đó đặt trạm thu phí trên tuyến đường cũ là chưa hợp lý, như BOT Cai Lậy. 

Ba là, việc lựa chọn nhà đầu tư còn nhiều bất cập, năng lực còn hạn chế. Thực tế hầu hết các dự án giao thông vừa qua đều được chỉ định thầu, làm hạn chế tính cạnh tranh, giảm hiệu quả đầu tư.

Bốn là, công tác thẩm định, phê duyệt thiết kế, dự toán chưa chặt chẽ theo quy định pháp luật

Năm là, công tác đấu thầu lựa chọn nhà thầu của nhà đầu tư, thi công, nghiệm thu còn sai sót. 

Sáu là, việc xác định phương án tài chính chưa hợp lý hoặc chưa đúng quy định của pháp luật. 

Bảy là, nguồn vốn đầu tư chủ yếu dựa vào vốn vay ngân hàng, một số ngân hàng, chi nhánh chưa thực hiện đúng quy định về tín dụng. 

Tám là, công tác giải phóng mặt bằng gặp nhiều vướng mắc, thực hiện chưa đồng bộ, triệt để gây nhiều khó khăn trong quá trình thi công.

Chín là, nhiều dự án chất lượng chưa đáp ứng được yêu cầu, việc quản lý chất lượng công trình bị buông lỏng. Người dân vẫn phải trả phí cho một số đoạn đường BOT xuống cấp sau một thời gian ngắn đưa vào vận hành khai khác.

Mười là, công tác thu phí (giá) sử dụng dịch vụ còn nhiều bất cập. Điển hình như tình trạng trạm thu phí đặt ngoài phạm vi dự án; khoảng cách giữa các trạm thu phí dưới 70 km.

Mười một là, là công tác quyết toán còn khó khăn, kéo dài, với đó là cơ sở dữ liệu và công tác truyền thông, công khai thông tin chưa được quan tâm đúng mức.