Xây dựng luật, pháp lệnh: Còn tình trạng "bắc nước chờ gạo"

Quốc hội thảo luận về dự kiến Chương trình Xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, điều chỉnh Chương trình Xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, sáng ngày 23/5.

Theo tờ trình, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho điều chỉnh chương trình năm nay. Trong đó, đề nghị bổ sung 4 dự án luật, gồm: Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp; Luật Thủ đô (sửa đổi), Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu giá tài sản, trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 6 và thông qua tại kỳ họp thứ 7.

Quá trình xây dựng chương trình luật còn cài cắm lợi ích

Đại biểu Lê Thanh Vân (Cà Mau) cho rằng từ đầu nhiệm kỳ, việc xây dựng luật, pháp luật có hai điểm nổi bật. Một là, có được đề án trình Bộ Chính trị định hướng xây dựng pháp luật cho cả nhiệm kỳ. Hai là, có phương thức lập pháp thích ứng với tình hình, điển hình như các nghị quyết trong bối cảnh đại dịch COVID-19 trao cho Chính phủ thẩm quyền để ứng phó với đại dịch.

Tuy vậy, theo ông Vân, hoạt động lập pháp còn có 3 hạn chế cố hữu. Đầu tiên là, thường xuyên điều chỉnh chương trình xây dựng luật, pháp lệnh. Điều này “tiềm ẩn nhiều yếu tố rủi ro, đó là sự chưa chín muồi trong các kiến nghị lập pháp, không tránh khỏi lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ”, đại biểu nhận xét.

Điều thứ hai là chất lượng các đạo luật chưa cao, đặc biệt là các quy phạm chính trị còn tồn tại khá phổ biến. Hệ quả là phải ban hành nhiều văn bản hướng dẫn và  cuối cùng là người áp dụng pháp luật dễ tùy tiện; Thứ ba là kỷ cương lập pháp chưa nghiêm, trách nhiệm của người đứng đầu chưa xác định được. “Đặc biệt, quá trình xây dựng chương trình luật, pháp lệnh còn cài cắm lợi ích”, ông Vân nói.

Đại biểu Hoàng Đức Thắng (Quảng Trị) cũng băn khoăn khi việc thay đổi, bổ sung, điều chỉnh Chương trình Xây dựng luật, pháp lệnh còn diễn ra nhiều năm, khá phổ biến.

“Dường như câu chuyện làm luật của chúng ta còn cập rập, vội vàng và thiếu chắc chắn. Cùng với đó, tuổi thọ của các luật ngày càng trẻ hóa, một số luật mới ban hành 2 - 3 năm lại đem ra để sửa đổi, bổ sung. Đó là những vấn đề biết rồi, khổ lắm, nói mãi mà chưa có liệu pháp chữa trị một cách dứt khoát. Xem ra căn bệnh này ngày càng trầm kha”, đại biểu nói.

Theo ông Thắng, đại biểu Quốc hội, cử tri và nhân dân quan tâm đến vấn đề này và yêu cầu phải được mổ xẻ và có giải pháp khắc phục dứt khoát, căn cơ.

Chung mối quan tâm, đại biểu Đỗ Ngọc Thịnh (Khánh Hòa) phát biểu, nếu Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật thực sự tối ưu thì tại sao tuổi thọ các đạo luật chỉ có “trên, dưới 10 năm”.

Theo ông Thịnh, nếu tiếp tục tư duy lập pháp theo kiểu cơ quan nào chủ trì sẽ trình dự luật cho Quốc hội, Quốc hội sẽ xem xét đưa vào kế hoạch hằng năm sẽ không tránh khỏi việc Quốc hội vẫn phải chạy theo, bị động khi cơ quan trình chậm.

Ông dẫn chứng với việc quan tâm nhiều về Dự án Luật Giá (sửa đổi) và Luật Đấu thầu (sửa đổi) nhưng đến nay vẫn chưa có dự thảo cuối cùng.

Chưa sát thực tiễn

Phát biểu đóng góp ý kiến, đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Trà Vinh) cho biết cho rằng, Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh bao gồm Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của nhiệm kỳ và Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm.

Tuy nhiên, theo đại biểu này quy định như vậy chưa mang tính khả thi trong thực tế, do tính dự báo của các cơ quan xây dựng chương trình chưa cao, chưa sát thực tiễn, mà chỉ đề xuất dựa trên yếu tố chủ quan, trong khi đời sống xã hội thay đổi nhanh chóng. Điều này dẫn đến tình trạng điều chỉnh chương trình bổ sung, rút, hoãn các dự án luật, pháp lệnh xảy ra thường xuyên và gần như là một sự tất yếu.

"Có ý kiến cho rằng tình trạng điều chỉnh chương trình xây dựng luật, pháp lệnh, đặc biệt là gửi trình hồ sơ dự án chậm so với quy định. Các cơ quan quốc hội thường gọi đây là tình trạng "bắc nước chờ gạo", đã trở thành căn bệnh kinh niên chưa có thuốc chữa", ông Bình nói.

Đại biểu đề nghị xem xét sửa đổi các quy định về dự kiến Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm, sửa đổi các quy định về lập, đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh, song song với đó, xem xét thay Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm bằng dự kiến Chương trình Kỳ họp Quốc hội.

Cụ thể, đối với các dự án Luật, Chính phủ, các cơ quan tổ chức, đại biểu Quốc hội, căn cứ vào tình hình soạn thảo, chuẩn bị các dự án luật, bao gồm cả các Nghị quyết, văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, các hồ sơ, tài liệu gửi Ủy ban Pháp luật, chưa cần trình các cơ quan chuyên môn của Quốc hội. Ủy ban Pháp luật tiến hành thẩm tra sơ bộ hồ sơ, quy trình, thủ tục soạn thảo theo quy định, chưa thẩm tra nội dung.

Trên cơ sở hồ sơ dự án luật, báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ tổng hợp, đưa vào dự kiến nội dung chương trình Kỳ họp Quốc hội. Dự kiến chương trình Kỳ họp sau sẽ được Ủy ban Thường vụ Quốc hội trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp trước.